Ichki kasallikiar

8 .3 . Buyrak va siydik ajratish yoMlari kasalliklarining asosiy
alomatlari hamda tekshirish usullari
Buyrak kasalliklarida asosiy belgilardan shish, bel sohasida og‘riq, 
q o n bosim ining k o ‘tarilishi, siydik tarkibida b o ‘ladigan o ‘zgarishlar 
buyrakning yallig‘lanishi oqibatida kelib chiqadi. Shishlar buyrak 
kasalliklarining eng ko ‘p uchraydigan a lom a tla rida n hisoblanadi. 
B em orni tashqi k o ‘rinishini k o ‘z d a n kechirishdayoq, shishlarning 
sababi xususida taxmin qilish m um kin. Buyrak kasalliklarida shishlar 
b u tu n ta n a b o ‘ylab tarqaladi, lekin asosan, yuz, ayniqsa, yum shoq 
teriosti yog1 kletchatkasi ko ‘p boMadigan qovoqlar shishadi.
Y u r a k k a sallik la rid a s h is h la r t a n a n i n g q u y id a o ‘rn a s h g a n
qismlaridajoylashadi. Shishlarda terming rangi ko'kim tirtusga kiradi, 
buyrak kasalliklarida teri b o 'z a rg a n boMadi. Yurak yetishmovchiligi 
z a m in id a paydo b o ‘lgan shishlarda b e m orlarning nafasi qisadi va 
ular o 'r in d a qaddilarini baland q o ‘yib, majburiy holatni egallab 
yotadilar. Buyrakka a lo q a d o r shishlari boMgan b e m o rlar boshni 
past q o ‘yib yotadilar.
Buyrak shishlari buyrak teriosti-yog1 kletchatkasidagina emas, 
balki ichki organlarda va tana bo'shliqlarida h am joylashadi.
Qon bosim ining oshishi -
buyrakning y a llig la n ish i, 
buyrak 
q o n tom irlarining shikastlanishi, arterial gipertenziyaning topilishi, 
b u y r a k k a s a l l ik l a r i n in g b i r d a n b ir d a s tla b k i a lo m a ti b o 'l i b ,
251

---

ikkilamchi gipertoniyaga xos belgilar n a m o y o n b o ‘ladi. Arterial 
gipertoniya buyrak koptokchalarining y a llig ia n ish i ( o ‘t k ir nefrit) 
yoki skleroz tufayli zararlanishi oqibatida, arterial bosim regula- 
tsiyasining buzilishi, buyraklarda q o n oqishining yetishmovchiligi 
m unosa ba ti bilan ularda ishlab chiqariladigan m axsus m o d d a n in g
t a ’sir qilishi sabab boMadi. Arterial gipertoniyaning o ‘tishi u c h u n
o rganiz m ning turli xil sohalaridagi tom irlarning spazim ga uchrab, 
shu sohaga qon kelishining vaqtincha kamayib qolishi va funksional 
o ‘zgarishlar kelib chiqishi xarakterlidir.
O g‘riq -
buyrak kasalliklarida o g ‘riqlar bel sohasida seziladi. 
B a 'zan ular doim iy boNadi, boshqa hollarda bel sohasida faqat 
o g ‘irlik seziladi. K o ‘pgina hollarda vaqt-bevaqt buyraklar sohasida 
birdan boshlanadigan, aksari chidab b o l m a y d ig a n o g ‘riq kuzatiladi 
(buyrak sanchiqlari).
Siydik tarkibining о ‘zgarishi.
Siydik laboratoriyada tekshirilganda, 
u n d a o ‘ziga xos bir q a n c h a o ‘zgarishlar topish m u m k in : albu- 
minuriya (proteinuriya) - siydik bilan oqsil ajralishi, gematuriya -
siydikda q o n (eritrotsitlar) boMishi, silindrlar, epitelial hujayralar, 
leykotsitlar, bakteriyalarni topish m u m k in .
Siydikning rangi va tiniqligi
ko ‘z bilan ko ‘rib aniqlanadi. Bunda 
siydikni silindrga solib, oq n a rsa ustida qaraladi. N o r m a l siydik 
o c h sariqdan q o r a - q o ‘n g ‘irranggacha b o ‘ladi. A gar siydakka o ‘t 
pigm entlari aralashsa, u pivo rangini oladi (sariq-yashil rangdan 
t o ‘q jigar ranggacha), agarda q o n pigm entlari (gem aturiya, g e m o - 
globinuriya) aralashsa, bu h olda u g o ‘sht yuvindisi rangiga kiradi.
Siydikda bakteriya k o ‘p m iq d o rd a b o ‘lsa, u loyqa b o ‘lib qoladi. 
Siydikka leykotsitlar, eritrotsitlar, epiteliya, silindrlar h a m k o ‘p 
m iq d o rd a b o ‘lsa h a m , siydik loyqalanadi.
K o'zdan kechirish -
buyrak kasalliklarida teri rangi sianotik 
tusda yoki b o ‘zargan boMadi. Teriosti kletchatkasining shishganligi 
aniqlanadi. Ularning yuzi va qovog‘i kerkib, gohida esa rangi oqarib 
ketadi. B u y ra k -to s h kasalligida yuzi b o ‘rtib, q iz a ra d i, terlash 
kuzatiladi. N efrozda rangi oqarib, shishgan qismlari yuzasi yaltiroq 
va quruq b o ‘ladi. Surunkali nefrit bilan og ‘rigan b e m o r n in g rangi 
z a ’faron, terisi quruq boNadi.
Buyrak kasalliklarida Pastematskiy alomati m a ’lum rol o ‘ynaydi: 
c h a p q o ‘lning kafti bir buyrak sohasiga q o ‘yilib, o ‘ng q o ‘lning 
m ushti bilan c h a p q o ‘l panjasining orqasiga ohista urib k o ‘riladi, 
keyin ikkincha t o m o n d a ha m xuddi shu takrorlanadi. U yoki bu
252

---

to m o n n i n g bezillab turishi yoki b i rm u n c h a k o ‘pro q sezgir boMib 
chiqishi Pasternatskiyning m usbat yoki kuchsiz m usbat alom ati 
deb hisoblanadi. SogMom o d a m d a buyraklar q o ‘lga u n nam aydi, 
lekin u la r k a tta la s h g a n d a yoki o ‘r n id a n surilib qolgan b o ‘lsa, 
paypaslab k o ‘rilganida ko lp in c h a q o ‘lga unnashi m um kin.
B em orni turli vaziyatlarda: tik tu rg ‘izib q o ‘yib, chalqanchasiga 
yoki yonboshi bilan yotqizib q o ‘yib b u yraklam i palpatsiya qilish 
m u m k in . Eng yaxshi natija olish u c h u n b e m o r c h u q u r - c h u q u r
nafas olib turishi va qorin m uskullarini b a ta m o m b o ‘shashtirishi 
zarur.
B e m o r oyoqlarini uzatib c h a lq a n c h a yotgan holida palpatsiya 
qilinadigan boNsa, tekshiruvchi kishi q o ‘l kaftini, o rq a to m o n d a n
bel sohasiga, ikkinchi q o ‘l kaftini qo v u rg 'ala r c h e tid an pastroqqa, 
qoringa q o ‘yadi va b e m o r n in g nafas harakatlaridan foydalanib, 
q o ‘lini qorin bo ‘shlig‘iga imkoni boricha chuqurroq botirishga harakat 
qiladi. Shu bilan bir vaqtda, orqa tomonga tuigan q o ‘li bilan palpatsiya 
qilayotgan q o ‘li to m o n ig a qarab, kalta-kalta zarb beradi va shu 
tariqa buyrakni oldinga surishga urinib k o ‘radi. Qov suyaklari ustini 
palpatsiya qilib k o ‘rish b a ’zan qo v u q n in g kattalashib ketganini 
topishga im k o n beradi.