Ichki kasallikiar

BUYRAK VA SIY D IK AJRATISH
Y O ‘LLARI KASALLIKLARI
8 .1 . Q isqacha anatom ik-fiziologik ma’lumot
Buyraklar loviya shaklidagi juft organlar b o ‘lib, X I—XII ko ‘krak 
va I— II bel u m u rtq a la ri r o ‘parasida, qorin b o ‘shlig‘ining orqa 
devoriga yopishib joylashadi. Buyrak yuzasida fibroz kapsula bor, 
bu kapsula sirtida yog‘ kapsula bor. Y og‘ kapsula buyrak fassiyasi 
bilan o ‘ralgan. Bu kapsula va fassiyalar buyraklar bel muskullariga 
birikishida ishtirok etadi. Buyrakning u m u rtq a pog‘onasiga qaragan 
ichki (m edial) to m o n id a buyrak darvozasi bor. D arvoza orqali 
buyrakka buyrak arteriyasi va nervlari kiradi, buyrak venasi, siydik 
yo ‘li va limfa tomirlari chiqadi. Buyrak darvozasi buyrak kovagi deb 
ataladigan chuqurchaga olib kiradi. Buyrak kovagida buyrak kosalari, 
buyrak jo m i, j o m d a esa nervlar, qon 
tomirlari va yog‘ t o ‘qimasi bor. Buyrak 
ikki qavat m o d d ad a n : tashqi p o ‘stloq 
va ichki m ag ‘iz m o d d asid a n tuzilgan- 
ligini ko ‘ramiz.
Buyraklarning p o ‘stloq m oddasida 
j u d a ko ‘p buyrak tan a c h a la ri bor, har 
qaysi ta n a c h a q o n tom irla rid a n hosil 
b o ‘lgan. Malpigi jom c ha si va uni o ‘rab 
o l g a n S h u m l y a n s k i y k a p s u l a s i d a n
iborat. Kapsulaning q o ‘shqavat devori 
b ir qavatli epiteliy hujayralaridan tu- 
zilg a n . D e v o r la r o r a s id a g i k a p s u la
b o ‘s h l i g ‘i d a n b u y r a k k a n a l c h a l a r i
boshlanadi. U la r buyrakning po'stloq 
moddasida ko ‘p m arta buralib, birinchi 
tartib b u r a m a k a nalchalar hosil qiladi.
B uram a k a nalchalar m ag 'iz m o d ­
dasida to bg ‘rilanadi va po ‘stloq moddasi 
to m o n g a qayrilib, G e n ie qovuzlog‘ini 
hosil qiladi. P o ‘stloq m oddasida kanal-
3 2 -r a s m .
B u y ra k ( t o 'q im a s i
q is m a n o lib ta s h la n g a n ) : 
/ — p o 's t l o q m o d d a s i;
2 — b u y r a k p ir a m id a s i;
J — b u y r a k n in g k a tta
k o s a c h a la r i; 4 —b u y r a k jo m i; 
5— s iy d ik y o ‘li; 6 —b u y r a k
to m ir la r i ( a rte r iy a va v e n a ).
247

---

c h a la r y a n a b ir n e c h a b u ra la d i. Bu 
k a n a l c h a l a r ik k in c h i t a r t i b b u r a m a
k a n a lc h a la r deyiladi. U la r c h iq a rish
yoMlariga, c hiqa rish y o i l a r i esa, o ‘z 
navbatida, buyrak s o ‘rg‘ichlari orqali 
buyrakning kichik kosalariga ochiladi. 
Buyrakda 8— 12 dona kichik kosa boladi. 
Kichik kosalar q o ‘shilib, katta kosalarni 
(2—3 d o n a ), ular esa buyrak jo m in i 
hosil qiladi. Buyrak jo m id a n siydik yo ‘li 
boshlanadi.
Buyrak tanachasiga keladigan tom ir 
(olib keluvchi arte riy a ) kapillarlarga 
b o l i n i b , M a lp ig i j o m c h a s i n i hosil 
qiladi. J o m c h a d a g i kapillarlar o ‘zaro 
q o ‘s h il i b , b o s h q a o r g a n l a r d a g i d e k
venani em as, balki yana arteriyani hosil 
q i l a d i . Bu a r t e r i y a ( o li b k e t u v c h i
arteriya) b u r a m a k a n a lc h a la r atrofida 
yana kapillarlarga b o l i n a d i va ularni 
qalin qilib o ‘rab turadi. Kapillarlar b u ra m a ka na lc ha la rdan o ‘tgan- 
dan keyin o ‘zaro q o ‘shilib, m ayda venalarni hosil qiladi. Bu venalar 
buyrak venasiga quyiladi.
Buyrak tanachalari bilan buram a va t o kg ‘ri kanalchalar nefronlar 
deb ataladi. U lar buyrakning siydik hosil qiladigan qismidir. Ikkala 
buyrakda 2—4 m ln nefron bor. Buyrak kanalchalarining u m u m iy
uzunligi 100— 120 km.ga yetadi (33-rasm ).
Buyrakning uzunligi katta o d a m la rd a 10— 12 sm , eni 5—6 sm, 
qalinligi 4 sm.ga teng. O g lrlig i esa 120 g.dan 200 g.gacha. 0 ‘ng 
buyrak c h a p buyrakka nisbatan 1 — 1,5 sm pastroqda joylashgan, 
p o ‘stloq qism ining qalinligi 4 —5 m m . Buyraklar bir k e c h a -k u n - 
d u z d a o ‘rta h iso b d a 1,5 litr siydik a jra ta d i. Siydik y o l i uzunligi 
30 sm, diametri 3—9 m m .ga yetadi. Siydik y o ‘li yassi nay shaklidagi 
organ. Siydik y o l i buyrak j o m id a n boshlanadi va q o rin n in g orqa 
devoriga yopishgan holatda pastga yo ‘nalib, kichik c h a n o q q a kiradi 
va shu joyda qovuqqa ochiladi. Siydik y o ‘li devori u c h qavatdan: 
tashqi qavat —
biriktiruvchi t o ‘q im a qavati, uning ostida muskul 
qavati va 
ich ki qavat —
shilliq p a rd a d a n iborat.
Q o v u q yoki siydik pufagi siydik y o l i d a n keladigan siydik 
t o lp l a n a d ig a n o rg a n b o i i b , k ic h ik c h a n o q b o ‘s h lig ‘id a , qov