Ibrat Dunyoni yangicha ko‘rish ehtiyoji

Ulug‘bek HAMDAM: — Domla, shu o‘rinda suhbatimiz avvalida tilga olingan muammoga qaytib, o‘zbek modern she’riyatining milliy asosi —zamini xususida batafsilroq gaplashsak.
Umarali NORMATOV: — E’tibor bersangiz, yetmish yillik tayyorgarlikdan so‘ng bizda modernizm endi adabiy oqim tusini ola boshladi. Avvalo o‘sha yetmish yillik tajriba bu oqimning birinchi asos-zaminidir. Adabiyot va san’atning uzoq davom etgan hukmron mafkuraviy siyosiy tazyiq iskanjasidan xalos bo‘lishi, plyuralizmning qaror topishi bizda xilma-xil falsafiy ijodiy oqimlar, jumladan, modernizmning erkin rivoji uchun yo‘l ochib berdi. Tabiiyki, bugungi o‘zbek modern adabiyotida, Јarb, qolaversa, jahon zamonaviy adabiyoti, san’atidagi talay falsafiy-ijodiy oqimlar, ayniqsa, ekzistentsializm falsafasi, adabiyoti tajribalari ta’sirini ko‘rish mumkin.
Ayni paytda bizda modern adabiyotning oqim tusini olish jarayoni milliy o‘zlikni anglash, milliy-diniy qadriyatlarni tiklash, jumladan, tasavvuf falsafasi, adabiyotiga qiziqish g‘oyat kuchaygan bir davrga to‘g‘ri keldi. Ayniqsa zamonaviy Јarb falsafasi, jumladan, ekzistentsializm bilan Sharqdagi qadimiy tasavvuf ta’limoti orasidagi mushtarakliklar modernist ijodkorlarda o‘zgacha qiziqish uyg‘otdi, ularni dadil ijodiy izlanishlarga ilhomlantirdi. Ajdodlarimizning qadim o‘gitlari, o‘y-mushohadalari, navolari bilan zamonaviy tafakkur-mushohada, bugungi kunning g‘oyat serjilo, ko‘ppardali sadolari o‘ziga xos bir tarzda uyg‘unlasha boshladi. Modern adabiyotimizning yangi bosqichi boshida turgan, hozirgi zamon, uning o‘tkir muammolari xususida bahs yurituvchi ikki yetuk asar — Xurshid Do‘stmuhammadning «Jajman» hikoyasi va Abduvali Qutbiddinning «Izohsiz lug‘at» dostonidagi milliy ruhni o‘zida yorqin ifodalagan, milliy qadriyatlarimizning o‘ziga xos timsoli deyishga loyiq nuroniy, donishmand qariyalar obrazi ham buni tasdiqlab turibdi. Yoki Faxriyor saylanmasining «Ayolg‘u» nomi bilan atalishi ham tasodifiy emas. «Ayolg‘u» so‘zi qadim cholg‘u asbobining nomi; lug‘atlarda qayd etilishicha, sof turkiy o‘lan, ashula, yalla, kuy, ohang, ta’sirli qo‘shiq, degani. Avvalo «Ayolg‘u» nomi bilan atalgan dostonni, qolaversa, shu nom bilan chiqqan saylanmadagi boshqa doston va she’rlarni o‘qisangiz, «sof modern» ko‘rinishidagi deyarli barcha asarlar qa’ridan aks sado berib turgan qadim ayolg‘u navolarini tuyib-eshitib turasiz. Bunaqasini boshqa biron xalq adabiyotidan topolmaysiz. Qisqasi, eng yaxshi, yetuk asarlar ustidagi kuzatish, tahlillar asosida dadil aytish mumkinki, o‘zbek modernizmi boshqalarga taqlid mahsuli emas, u o‘ziga xos yo‘ldan boryapti, u milliy adabiy hodisadir.