I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

YO‘L SHAROITLARIGA BOG‘LIQ TRANSPORT HARAJATLARINI PROGNOZ QILISH

1. Yo‘l sharoitlariga bog‘liq, avtomobilning ekspluatatsion yoqilg‘i sarfi

.
Yoqilg‗i–energetika resurslari cheklangan sharoitda yoqilg‗i iste‘molidan
oqilona foydalanish va kamaytirish dolzarb vazifa hisoblanadi. Yoqilg‗ining tannarxi yuk tashish qiymatining 10–15% ni tashkil etadi. Yoqilg‗i iste‘moli avtomobilning konstruksiyasiga va texnik holatiga, shuningdek, yo‗l va iqlim sharoitlariga bog‗liq: bo‗ylama nishablik, rejadagi egri radiusi, qoplama xolati, transport oqimi, yo‗llarni kesishish va birikish rejasiga, atrof – muhit harorati, haydovchi malakasi va transport jarayonini tashkil etish.
Yoqilg‗i sarfi ko‗p jihatdan yo‗l sharoitiga bog‗liqdir. Masalan, shag‗al qoplamalarda yoqilg‗ining sarfi 25% ga ortadi.

20. 
    V. Filippov haydovchining yo‗l sharoiti, avtomobil turi va uning yuklanishiga qarab avtomobillarning ekspluatatsiya nazariyasida yozilgan quyidagi rejimlardan birini tanlaydi deb hisoblaydi: har qanday uzatmada, inersiyada harakat qilish, g‗ildirak tormozlari bilan tormozlanish, dvigatel bilan tormozlanish, birgalikdagi tormozlanish. YOqilg‗ining sarfi harakatga qarshilik kuchiga bog‗liq.
    

Ma‘lumki, avtomobilning harakat tenglamasi quydagi ko‗rinishga ega:

P  P  P  P  P
, (5.1)

a w j i f
^{Bu erda} P_a ^{– tortish kuchi;}
P_w ^{– havo muhitining qarshilik kuchi;}

j

f
_P – – tezlanishga qarshilik kuchi; P_i ^{– ko‗tarilishga qarshilik kuchi; P} – dumalashga qarshilik kuchi.

j i f
Qarshilik kuchlari _{P , P, P} yo‗l sharoitiga qarab o‗zgaradi. Harakatga
qarshilikning umumiy koeffitsienti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
  i  f ^.

j
O‗zgaruvchan yo‗l sharoitlari bilan (rejadagi tutashish egri chizig‗i) va oqim holatlari (A, B, C, G) o‗zgartiriladi va avtomobilning tezlanish (j) kattaligi, ya‘ni qarshilik kuchi ( _P ).
Dumanalish qarshilik koeffitsienti (fi) plandagi egri uchastkalarida, noravon yo‗llarda ortadi. Rejadagi egri uchastkalarida dumalanish qarshilik koeffitsienti quyidagi formula bilan aniqlanadi.

f  fv 
^Kув ув



2
G_z
, (5.2)

fv ^{– yo‗lning to‗g‗ri kesimida dumalash qarshiligi koeffitsienti;}
_{ ув} – g‗ildirakning sirpanish burchagi, rad;
_Kув – surilishga qarshilik koeffitsienti;
G_z ^{– g‗ildirak ustida vertikal yuk, N.}