I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

4.3 Yo‘l qoplamalarining ravonligi va mustahkamligini prognozlash.

Yo‗l qoplamalarining muhim sifat ko‗rsatkichlari ularning mustaxkamligi va ravonligi bo‗lib, ular avtomobil oqimining tezligi, harakatlanish qulayligi, transport xavfsizligi va yuklarning mustaxkamligiga sezilarli darajada bog‗liq. Yo‗llarning ayrim qismlari mustaxkamligi va ravonligi kam bo‗lsa, bu ularni ta‘mirlash uchun qo‗shimcha resurslarni ajratish zarurligiga olib keladi; avtomobillarni xarakatlanish sharoitini yomonlashuvi; avtomobil transportining samaradorligini kamayishsh, transport harajatlarini (yonilg‗i sarfi, ehtiyot qismlar va shinalarni eyilishi) va transport harajatlarini oshishiga olib keladi.

Ekspluatatsiya paytida qoplamaning elastik modulining o‗zgarishi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

(
) (4.10)

Bu erda: – ning ishlashi davomida qoplamaning elastiklik moduli yilda MPa;

– yo‗l qoplamalarining me‘yoriy xizmat muddati;
– davri yo‗l qoplamalarining ishlash paytidan boshlab yo‗lni tekshirishga qadar bo‗lgan vaqt;
–qoplama turiga va hisoblangan yuk guruhiga bog‗liq parametr, MPa;
–yuklarning takrorlanuvchanligi ta‘sirini tavsiflovchi parametr, MPa;
–hisobiy yukiga olib keladigan qoplama xizmatining oxirgi yilida kutilgan harakatning intensivligi, avt./sut;
–harakat jadalligining o‗sish ko‗rsatkichi.
YU.M.Yakovlev formulada uning mustaxkamligiga qarab, yo‗l to‗shamasining deformatsiyalangan V darajasini prognoz qilishni taklif qiladi.

_∫ ^⃑
(4.11)

√
– yo‗l to‗shamasining deformatsiya darajasi;
–yo‗lning tekshirilgan uchastkalarida elastiklikning o‗rtacha moduli, MPa;
– elastik modulning joriy qiymatlari, ekspluatatsiya vaqtida o‗zgarib turadi (I)yo‗l to‗shamasining, MPa.
Takomillashgan turdagi qoplamalar uchun yo‗l to‗shamalarining ruxsat etilgan deformatsiyalanish darajasi 15%, yengil turdagi qoplamalar uchun–35%, o‗tish turidagi qoplamalari uchun – 55%. Ushbu texnik taxminiy hisoblanadi va qoplamalarni ta‘mirlash ishlarini rejalashtirishda foydalanish mumkin.
Yo‗l to‗shamalarining ravonligi qurilish davrida shakllanadi, kelajakda ekspluatatsiya jarayonida bu ko‗rsatkich asta–sekin o‗zgaradi. Bu yo‗l mashinalarini qurish uchun ishlatiladigan texnik imkoniyatlarga, barcha yo‗l strukturasining kuchiga, avtomobillarning jadalligi va harakat tarkibiga bog‗liq.
Tekis joylar uchun, yo‗l to‗shamalarining elastikligining umumiy moduliga qarab, qoplamaning ravonligini o‗zgartirish quyidagi bog‗liqlik bilan aniqlanishi mumkin:

[
_]
(4.12)

^√ ( _√ )
Bu erda: – ravonlik, vaqt bo‗yicha o‗zgaruvchan, sm/km;
–boshlang‗ich ravonlik, sm / km;
–bu erda qoldiq deformatsiyalarning to‗planishi va qoplamalarning ravonligi o‗zgarishi o‗rtasidagi munosabatni tavsiflovchi parametr, sm / km;
– qoplamaga g‗ildirakni xisobiy solishtirma bosimi, MPa;
–qoplamaning yeyilishi va ravonlikni degradatsiyasi, shuningdek, yo‗l to‗shamalarining umumiy mustaxkamligini kamayishi natijasida ekspluatatsiya davomida yo‗l poyi gruntidagi kuchlanishning oshishini hisobga oladigan

o‗lchamsiz koeffitsient;
– yo‗l to‗shamasining umumiy qalinligi, sm;
– avtomobil g‗ildiragi izining hisobiy diametri,sm;
Е_oд.t - переменный во времени эквивалентный модуль упругости слоев дорожной одежды, связанный с Е_общ., МПа; Е_гр – модуль упругости грунта земляного полотна, МПа; р - средняя плотность материала дорожной одежды, г/см³; (р - угол внутреннего трения грунта земляного полотна, град;
₀- начальный коэффициент вязкого сопротивления грунта, МПа x - коэффициент изменения вязкости грунта, 1/с.
O.A. Krasikov yo‗l qoplamalarining tekisligini prognoz qilish bo‘yicha Qozog‗iston Respublikasi sharoiti uchun quyidagi formulani taklif qiladi.
* + (4.13)
Bu erda: –qoplamaning dastlabki ravonligi
– parametr qiymatlari eksperiment asosida o‗rnatiladi
– A guruhidagi hisobiy yukga keltirilgan harakatning jadalligi.
– berilgan ishonchlilik bilan minimal elastik moduli.
Qoplamaning ravonligi A guruhidagi xisobiy avtomobillarining umumiy soniga va yo‗l to‗shamalarining moslashuvchan dinamik moduliga qarab MPa, grafik yordamida (4.14-rasm) prognoz qilinishi mumkin.
Hisoblangan yukga olib keladigan ushbu davr uchun harakatning umumiy jadalligi formula bo‗yicha aniqlandi:

nj(g ^t 1) ^k
_{ P }4,4

N_c  _
 1 _
^Nti
(4.14)

g ^{t 1} (g 1) _i1
 _P 

 ^p 
Bu erda: –o‗rganilayotgan vaqtgacha o‗tgan hisob – kitob vositalarining umumiy soni;
– hisobiy harakat amalga oshiriladigan yilning kunlar soni ( = 365 kun.);
–yo‗l tamasiga to‗g‗ri keladigan harakat jadalligining hisoblangan ulushi;
yo‗lining toifasi uchun, 11,111 toifalari uchun ;
– yo‗lning sinovdan o‗tgan vaqtga qadar ishga tushirilishidan boshlab yo‗l kiyimlarining xizmat qilish muddati;
; – hisobiy avtomobilning orqa o‗qiga tushadigan yuk, kN; –i turdagi avtomobillarning kunlik harakat jadalligi – turli o‗q yuklarga ega bo‗lgan avtomobillar

4.7. rasm Qattiq bo‗lmagan qoplamalarning ravonligi uning kuchiga
bog‗liqligi.
Egri chiziqlardagi raqamlar–yo‗l to‗shamalarining dinamik elastiklik modullari, MPa