I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

4.2.Yo‘l qoplamalarining yeyilishini prognoz qilish

Yo‗lning qatnov qismida qoplamalarning eyilishi bir xil emas. Qoplamaninig sirti mustaxkamligi va uning eyilishiga qarshiligi uchastkalarda bir xil emas, chunki qoplama eng zaif joylarda yanada jadalroq bo‗ladi.
Ekspluatatsiya davrida qoplamaning dastlabki tekislik darajasi eyilishi jadalligi uchun muhimdir. Notekis qoplamada g‗ildiraklar zarba va sirpanish bilan siljiydi, bu ularning halokatli ta‘sirini kuchaytiradi. Bu holat yo‗l qoplamalarining yaxshiligi qoplamaning eyilish jadalligi ta‘siri bilan chambarchas bog‗liq.
Bir xil bo‗lmagan yuza bo‗ylab eyilishi yo‗l kengligi bo‗ylab g‗ildiraklarning o‗tishning notekis taqsimlanishi tufayli sodir bo‗ladi. Shuni yodda tutish kerakki, yuzadagi g‗ildiraklar izlarining maksimal soni eng katta eskirish joyiga mutlaqo to‗g‗ri kelmaydi, chunki har xil turdagi avtomobillar umumiy oqimda asosan kesimning ma‘lum joylarida harakatlanadi.
Eyilish jadalligi ma‘lum darajada harakat tezligiga bog‗liq, chunki tezlikni oshirish harakatning dinamik ta‘sirini oshiradi, ayniqsa notekis yuzalarda. Ko‗tarilish va tushishlardan o‗tish vaqtida g‗ildirak ta‘sirlarining intensivligi va ularning sirpanuvchanligi ortadi.
Ko‗plab omillar qoplamalarining eyilishiga ta‘sirini va ularni aniqlashning qiyinligini hisobga olgan holda, iqlim, zichlik va harakatning tarkibi kabi asosiy omillar bilan cheklangan. t yildan keyin yo‗l qoplamalarining eyilishini quydagi formula orqali topish mumkin:
(4.6)
Bu erda: – iqlim omillariga qarab 1 yil davomida qoplamalar yeyilishi, mm (4.7 – jadval)
–yeyilish qatlamining konstruksiyasi va mustahkamligiga bog‗liq
koeffitsient, qoplama turi va harakat tarkibiga qarab
– birinchi yil uchun yuk tashish darajasi, million tonna,
– bashorat qilingan yil.
–harakat jadalligi ortishi ( =1.01–1.10. yo‗lning funksional ahamiyatiga qarab aniqlanadi)

7. 
   – jadval
   

Qoplama turi	Koeffitsientlar		Ruxsat etilgan yeyilish qatlami,mm
	a	b
Asfaltobeton	0,4-0,6	0,25-0,55		10
Organik bog‗lovchi bilan chaqiqtosh shag‗alli qoplamalar sirtiga ishlov berish	1,5-3,0	3,5-5,5		10-20
Bardoshli va zaif molozdan ezilgan toshlar	5,0-6,0	15-25		20-30
Bardoshli va zaif shag‗aldan shag‗al qoplamalar	3,0-6,0	20-30		30-40

Makro va mikrog‗adrbudurlik o‗zgarishi tabiati va jadalligi ko‗plab omillar ta‘sir qiladi: transport oqimining jadalligi va tarkibi, chaqiq tosh o‗lchami, zichlanish darajasi va qoplama materiali; ob–havo va iqlim sharoitlari ushbu usul, muayyan yo‗llar uchun qoplamalarning yedirilishini o‗lchash uchun ma‘lumot yo‗qligida foydalanish mumkin.

Yo‗l yuzalarining g‗adr–budur yuzasining eyilishi.
Qoplamaning makro g‗adr–budurligi o‗zgarish qonuniyatlarini tenglama bilan ta‘riflanadi
(4.7)
– makro g‗adir–budurliklarning o‗rtacha balandligi, mm.
– o‗tgan avtomobillar soni ;
– chaqiq tosh o‗lchamiga, qoplamaning qattiqligiga va transport oqimining tarkibiga bog‗liq koeffitsientlar.
 – ning hisoblangan keltirilgan xarakat jadalligiga bog‗liqligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:




va qiymatlar 4.8 – jadvalda berilgan.
(4.8)

, koeffitsientining chaqiq tosh o‗lchamiga bog‗liqligi

7. 
   –jadval
   

Parametr	Chaqiq tosh o‗lchami, mm
	5-10	15-20	20-25	25-35
	323,8	658,7	649,4	732,7
	0,1129	0,01289	0,01289	0,01645

Kelajakda oqimning tarkibi va jadalligi o‗zgarishini hisobga olgan holda qoplamaning t yil davomida eyilishi geometrik progressiyada quyidagicha aniqlanadi.
(4.9)
–boshlang‗ich yilda transport jadalligi, avt/sut
= 1.05-1.07 – oqim tarkibidagi o‗zgarishlarni hisobga oluvchi koeffitsient;
– transport intensivligining yillik o‗sish ko‗rsatkichi (g > 1.0);
– iqlim sharoitiga qarab qoplamaning asosan barqarorligini xarakterlovchi parametr;
– qoplama materialining sifati, namlik darajasi, tarkibi va tezligiga qarab ko‗rsatkich (4.9 – jadval)


va parametrlarining qiymati va qoplamaning maksimal ruxsat etilgan qiymati

7. 
   - jadval
   

Qoplama	, mm	, mm/ mln. t brutto	, mm notekisligini hisobga olgan holda
Asfaltbeton, maydalangan tosh va shag‗al organik bog‗lovchi va sirt ishlov berilgan Ikki marta Bir marta Toshdan chaqiq tosh: Bardoshli Kuchsiz bardoshli Shag‗alli shag‗aldan: Bardoshli Kuchsiz bardoshli	0,4-0,6 1,3-2,7 1,4-2,8 4,5-5,5 5,5-6,5 3,0-4,0 4,0-6,0	0,25-0,55 3,5-5,5 4,0-6,0 15,0-20,0 19,0-25,0 16,0-22,0 20,0-30,0	10 25 12 40 50 50 70