I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

f  f₀ (1 kh_в )
(7.6)

Bunda f₀ – quruq qoplamadagi g‗ildirashga qarshilik koeffitsienti; h_v– qoplamadagi suv va loy qatlami qalinligi, mm. k = 0,05 mm^–1 – qoplama ustki yuzasi holatini hisobga oluvchi koeffitsient.

7.11-rasm. Respublika bo‗yicha yil mavsumiy davrlari davomiyligi

Yig‗ilgan ko‗p yillik havo–iqlim ma‘lumotlarini statistik qayta ishlash natijalari shuni ko‗rsatdiki, respublikada issiq va sovuq davrlarning boshlanishi, davomiyligi va tugallanishi hududlarda bir–biridan keskin farqlanadi (7.11-rasm, 7.2–jadval).

O‗rtacha havo haroratining +5 dan va +20 dan o‗tish kunlari va yil mavsumiy davrlari davomiyligi jadvali

2. 
   –jadval
   

Meteoshaxob chalar	Bahor		Kuz		Yil mavsumiy davrlari					Issik davr		Sovuq davr
	5	20	20	5	qish	bahor	yoz	kuz
Qoraqalpoq	29.03	20.05	08.09	30.10	150	52	111	52	215		150
Muynaq	29.03	21.05	08.09	07.11	142	53	110	60	223		142
Nukus	19.03	09.05	13.09	09.11	130	51	127	57	235		130
CHimbay	19.03	14.05	08.09	09.11	130	56	117	62	235		130
Andijon	02.03	06.05	12.09	22.11	100	65	129	71	265		100
Buxoro	01.03	02.05	16.09	30.11	91	63	137	75	275		91
Jongeldi	02.03	29.04	26.09	02.12	90	58	150	67	275		90
Qorakul	01.03	30.04	20.09	02.12	89	60	143	73	276		89
G‗allorol	11.03	22.05	08.09	16.11	115	72	109	69	250		115

Jizzax	01.03	08.05	18.09	03.12	88	68	133	76	277	88
Do‗stlik	02.03	07.05	16.09	02.12	90	66	132	77	275	90
G‗uzor	09.02	29.04	28.09	22.12	49	79	152	85	316	49
Qarshi	28.02	30.04	23.09	14.12	76	61	146	82	289	76
Mubarak	25.02	29.04	25.09	02.12	85	63	149	68	280	85
SHahrisabz	28.02	08.05	21.09	21.12	69	69	136	91	296	69
Mashiquduq	10.03	04.05	23.09	24.11	106	55	142	62	259	106
Navoiy.	01.03	06.05	17.09	09.12	82	66	134	83	283	82
Nurota	10.03	13.05	14.09	02.12	98	64	124	79	267	98
Oqbaytal	19.03	11.05	16.09	09.11	130	53	128	54	235	130
Namangan	02.03	06.05	17.09	23.11	99	65	134	67	266	99
Pop	01.03	05.05	18.09	23.11	98	65	136	66	267	98
Payshanba	01.03	12.05	19.09	01.12	90	72	130	73	275	90
Qushrabot	11.03	25.05	13.09	20.11	111	75	111	68	254	111
Samarqand	09.03	20.05	11.09	03.12	96	72	114	83	269	96
Denov	09.02	29.04	26.09	25.12	46	79	150	90	319	46
Termiz	09.02	22.04	26.09	23.12	48	72	157	88	317	48
SHerabod	08.02	21.04	06.10	25.12	45	72	168	80	320	45
Sirdaryo	02.03	09.05	09.09	23.11	99	68	123	75	266	99
Yangier	01.03	05.05	19.09	09.12	82	65	137	81	283	82
Olmaliq	01.03	12.05	20.09	27.11	94	72	131	68	271	94
Bekabod	01.03	08.05	16.09	01.12	90	68	131	76	275	90
Toshkent	01.03	14.05	16.09	03.12	88	74	125	78	277	88
Qo‘qon	05.03	05.05	17.09	21.11	104	61	135	65	261	104
Farg‗ona	02.03	10.05	16.09	23.11	99	69	129	68	266	99
Urganch	12.03	07.05	13.09	18.11	114	56	129	66	251	114
Xiva	11.03	07.05	10.09	19.11	112	57	126	70	253	112

O‗zbekiston Respublikasi hududining meteorologik shoxobchalaridan olingan ma‘lumotlarimiz asosida aniqlangan havo–iqlim sharoiti ma‘lumotlari quyidagi jadval tariqasida (7.3 va 7.4–jadval) har bir meteorologik shoxobcha bo‗yicha keltirdik.

Havo–iqlim sharoiti ma‘lumotlari

2. 
   –jadval
   

Moshiquduq
Oylar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Sutkalik havo harorati	–0,3	2,2	8	16,2	23,1	28,9	31,6	30,3	23,1	14,1	7,4	2
Tunggi havo harorati	–0,5	0,4	6,6	12,8	19,1	24	26	25	19	10,6	5,1	0
Tongi havo harorati	–0,8	–0,4	5,1	10,6	16,2	21	22	20,9	16,2	8,6	4	–0,7
Tungi qoplama harorati	–1,1	–0,8	5,1	10	16	9	20	18,6	15,3	7,7	3,9	–1,1
Tonggi qoplama xarorati	–1,8	–1,8	3,3	8,8	14,2	17	18	16	13,8	6,7	3,3	–1,3
Sutkalik havo namligi	80	73	62	50	38	30	27	25	30	44	66	76
Tungi havo namligi	86	81	72	62	48	35	30	28	32	51	78	85
Tonggi havo namligi	87	83	75	67	56	40	33	31	37	56	81	87
Yog‗ingarchiliklar	17,2	18,7	31,1	31,7	13,4	2,4	0,7	0,7	1,1	7	15	20,5

Havo–iqlim sharoiti ma‘lumotlari

2. 
   –jadval
   

Sirdaryo
Oylar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Sutkalik havo harorati	0,2	3,6	7	5,6	0,3	6,3	7,6	5,8	0,3	3,7	0,3	0,4
Tunggi havo harorati	0,4	1,4	6,9	2,3	7,3	2	23	21	14,8	0,3	0,4	0,2
Tongi havo harorati	1	0,6	0,9	0,6	4,9	9	20	19	12,2	7,9	4,5	–0,8
Tungi qoplama harorati	1,1	0,6	5,2	0	4	7	8	7	1,7	0,7	0,2	–1,0
Tonggi qoplama xarorati	1,5	0,2	0,2	0,8	3,2	5	6	5	0,5	0,2	0,8	1,2
Sutkalik havo namligi	9	83	7	3	6	9	1	3	6	4	3	6
Tungi havo namligi	5	93	0	0	4	4	0	6	1	7	5	2
Tonggi havo namligi	97	5	3	5	2	0	75	3	1	2	7	97
Yog‗ingarchiliklar	41,3	37,1	57,5	50,9	24,7	5,9	2,4	0,4	3	27,3	32,5	41,3

Tadqiqotlardan ma‘lum bo‗ldiki, havo haroratining 3 xil ko‗rinishi mavjuddir, ya‘ni kunduzgi harorat, tungi harorat, tonggi harorat. Havo haroratining tongda keskin pasayishi kuzatiladi va murakkab muhitni yuzaga keltiradi. Ushbu jadvallar asosida havo–iqlim sharoitining avtomobillar harakat sharoitiga ta‘siri tadqiq qilindi 7.12-rasm).

Havo–iqlim sharoitining kompleks grafiklaridan qoplama ustki yuzasida sodir bo‗ladigan murakkab (qor qatlami, namlanish, yaxmalak, mikroyaxmalak) holatlar, chang–to‗zon va tuman sodir bo‗lish davri, yog‗ingarchiliklar kabi iqlim omillarining yuzaga kelish davri va ularning avtomobillar harakat sharoitiga ta‘siri aniqlandi.

a)


b)
7.12-rasm. Havo–iqlim sharoitining kompleks grafigi


Bunda – qoplama ustki yuzasida sodir bo‗ladigan mikroyaxmalak
(kunduzi, tunda, tongda); – qoplama ustki yuzasining namlanishi (kunduzi,
tunda, tongda); – tumanlarning sodir bo‗lishi (kunduzi, tunda, tongda); –
qoplama ustki yuzasining changlanishi (kunduzi, tunda, tongda); – qoplama
ustki yuzasida «akvaplanirovanie» hodisasining kuzatilishi; 3,8 m/s – shamol tezligi (qizil rangda chang–to‗zonga sababchi, qora rangda sababchi bo‗lmaydigan shamol tezligi) a) Moshiquduq meteoshoxobchasi; b) Sirdaryo meteoshoxobchasi.
Avtomobillar harakat tezligiga havo–iqlim omillarining ta‘sirini baholash maqsadida to‗rt tasmali M–39 va ikki tasmali 4R–20 avtomobil yo‗llarida qoplama ustki yuzasida kuzatiladigan har xil murakkab (yaxmalak, mikroyaxmalak) holatlarda va noqulay (qor, yomg‗ir, tuman, issiq havo harorati, chang–to‗zon) havo–iqlim sharoitlarida avtomobillar oqimi harakat tezligi o‗lchandi hamda statistik qayta ishlash natijasida harakat tezligining jamlanganlik egriliklari qurildi (7.13–7.14-rasmlar).

7.13-rasm. Ikki tasmali avtomobil yo‗lida turli havo–iqlim sharoitlaridagi avtomobillar harakat tezligining jamlanganlik egriliklari

7.14-rasm. To‗rt tasmali avtomobil yo‗lida turli havo–iqlim sharoitlaridagi avtomobillar harakat tezligining jamlanganlik egriliklari

Jamlanganlik egriliklaridan noqulay havo–iqlim va murakkab qoplama ustki yuzasi holatlaridagi transport oqimi maksimal harakat tezligini aniqlash orqali harakat tezligining etalon haroratdagi (+20  ) harakat tezligiga nisbatan pasayishi baholandi (7.15-rasm). Quyidagi jadvalda (7.5–jadval) 2 va 4 tasmali yo‗llarda turli xil havo–iqlim sharoitlari va qoplama ustki yuzasi holatlaridagi avtomobillar harakat tezliklari va ularning pasayish koeffitsentlari berildi.

Turli xil havo–iqlim sharoitlari va qoplama ustki yuzasi holatlaridagi maksimal harakat tezliklari va ularning pasayish koeffitsentlari jadvali

7.5-jadval

Yo‗l sharoiti	Havo–iqlim sharoiti
	+20	+27	mikro yaxmalak	yomg‗ir	chang– to‗zon	qor	yaxmalak	tuman