I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

AVTOMOBIL YO‘LLARINING TRANSPORT–EKSPLUATATSION KO‘RSATGICHLARIGA TABIIY–IQLIM SHAROITINING TA’SIRI

1. Yo‘l sharoitiga tabiiy–iqlim omillarining ta’sirini nazariy asoslash.

Avtomobillar va yo‗llar vazifasiga ko‗ra «avtomobil–yo‗l» tizimini tashkil qiladi. Ushbu tizimning asosiy ishlab chiqarish jarayoni – yo‗ldagi avtomobillar harakati va beradigan mahsuloti – yuk va yo‗lovchilarni tashish hisoblanadi.

Tizimning ishlashi – avtomobillar harakatining qulay, xavfsiz va tejamkor bo‗lishiga bog‗liqdir. Tizimning ish samaradorligini oshirish uchun avtomobillarning qulay harakat sharoitini ta‘minlash talab etiladi.
Harakat sharoitini tashkil qiluvchi omillar o‗zaro bog‗liq bo‗lgan murakkab tizimni hosil qiladi. Tizimning o‗zaro ta‘sir umumiy tavsifi uchun transport oqimi harakat tarzi qabul qilingan. Doimiy harakat tarzida xavfsiz va qulay harakat sharoiti T_har=f (H, A, Y, TO, M) =const bo‗lganda kuzatiladi .
«Haydovchi–avtomobil–yo‗l–transport oqimi–atrof–muhit» kompleksi o‗zaro ta‘sir jarayonida «atrof–muhit» bosh omil hisoblanib , ob–havo va iqlim sharoitlari bilan ifodalanadi.
Ob–havo – ma‘lum bir hudud ustidagi atmosfera quyi qismining muayyan bir qisqa vaqtdagi tabiiy holati hisoblanib, davriy (kecha bilan kunduz), fasliy hamda nodavriy (siklon va antitsiklon o‗tishi, turli havo massalarining kelishi) o‗zgarishlarga ega bo‗ladi .
Iqlim – er yuzasi biror hududi ob–havosining ko‗p yillik tarzi bo‗lib, quyosh radiatsiyasi, er yuzasining holati va atmosferadagi havo harakatlarining hosilasidir. Iqlim ob–havodan farq qilib barqaror bo‗ladi . Havo–iqlim sharoiti quyidagi atmosfera hodisalari majmui bilan ifodalanadi: havo harorati (T, S ), havo nisbiy namligi (Vl, %), yog‗ingarchiliklar (qor I*, yomg‗ir I, qor bo‗ron M, aralash I^**),

meteorologik ko‗rinish (quyoshli kunlar O_b, bulutli kunlar P_a va tuman T_m), shamol (Vv, m/s) va chang–to‗zon (Pl, m/s), yaxmalak (Gol.).
Ushbu bo‗lim materiallari t.f.n. dots.O‗roqov A.X. O‗zbekiston Respublikasi hududini avtomobillar harakat sharoiti bo‗yicha tumanlashtirish. – T.: TAYI, 2012.
– 129 bet. monografiyasidan olindi
Transport oqimi – transport vositalarining yo‗ldagi harakati bo‗lib, haydovchilar (H) va avtomobillar (A) yig‗indisidan tashkil topadi :
n

TO = _
1