I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

Avtomobil dvigatel chiqindilarining yo‘l qarshiligiga qarab zaxarligini baholash usuli

Avtomobil harakati rejimi yo‗l qarshiligiga bog‗liq.Avtomobil dvigatellari tomonidan zararli moddalarning emissiyasi miqdori harakat rejimlari va yo‗l qashiliklariga qarab o‗zgaradi.. Harakat rejimini optimallashtirish va yo‗l qarshiligini kamaytirish orqali zaxarli moddalarni 2-10 marta kamaytirish mumkin. Yo‗l uzunligi bo‗ylab avtomobil dvigatel chiqindilari transport oqimining zichligiga va holatiga bog‗liq.
Zaxarli moddalarning emissiyasi eng katta bo‗lgan yo‗llarning uchastkalarini aniqlash uchun yo‗lning uzunligi bo‗ylab chiqindi gazlarining Zaxarliligini o‗zgarishi jadvalini hisoblash va tuzish usuli talab qilinadi.
Yo‗lda turli xil dinamik xususiyatlar, yuk hajmi va yonilg‗i sarfi bilan turli xil transport vositalari mavjud. Har bir turdagi avtomobil uchun zararli moddalarni chiqarishni hisoblash va ularni yig‗ish juda ko‗p hisoblash ishlari va vaqtni talab qiladi. Zararli moddalarning emissiyasini hisoblashni soddalashtirish uchun turli xil avtomobillarni xisobiy avtomobilga keltirish koeffitsientlari qo‗llaniladi:
6.1-jadval

1	2
Engil avtomobil	1.00
Engil yuk avtomobili	2.85
O‗rta yuk avtomobili	3.57
Og‗ir yuk avtomobili	4.75
Avtopoezd	5.17
Avtobus yo‗lovchi sig‗imi, odam.:

50–60	4.17
80–100	4.75

Har xil turdagi avtomobillarni hisobga olish koeffitsientini hisobga olgan holda, formula bo‗yicha ma‘lum bir harakat intensivligi uchun zaxarli moddalarning umumiy miqdorini hisoblash mumkin:
_ Q  Q, _ NiKnp_^{, (6.21)}
bu erda_ Q – zaxarli moddalarning umumiy miqdori;
^Q – hisoblangan avtomobil dvigatelida zararli moddalarning umumiy emissiyasi;
– hisobiy avtomobilga olib kelish koeffitsienti;
– i-turdagi avtomobil harakatining jadalligi.
Aniqlik uchun yo‗lning uzunligi bo‗ylab zaxarli moddalar chiqindilarining harakat rejimi va yo‗l qarshiligiga bog‗liqligi jadvalini tuzamiz (6.5rasm). Ushbu jadvalni tahlil qilib, zaxarli moddalarning yuqori emissiyasi va bunga hissa qo‗shadigan yo‗l sharoitlarini aniqlash mumkin. Keyinchalik zararli moddalar chiqarilishini kamaytirish bo‗yicha chora–tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Dizel va gaz dvigatellari bilan ishlaydigan yuk mashinalari va avtobuslar uchun, uglerod oksidi chiqarilishini hisoblashda hisoblangan avtomobilga olib keladigan koeffitsient 0.14 bilan ko‗paytirilishi kerak.
Yuqoridagi formulalarga ko‗ra, umumiy yo‗l qarshiligini, o‗rtacha harakat tezligini bilish uchun hisobiy avtomobil uchun , zaxarli moddalarini chiqarishini, so‗ngra hisoblangan harakat intensivligida avtomobillar oqimini hisoblab chiqamiz.

2.