I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §9 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.
   

12-DARS. MODDANING AGREGAТ HOLAТLARI
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga moddalarning agregat holatlari va bu holatlar o‘rtasidagi farqlarning mohiyatini tushuntirish.
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Moddalarning agregat holatlari.
   
2. 
   Gazlar.
   
3. 
   Suyuqliklar.
   
4. 
   Qattiq moddalar.
   
5. 
   Sublimatlanish.
   

O‘quvchilar bilan birgalikda quyidagi jadvalni to‘ldirish va bu jarayonda o‘quvchilarda shakllangan bilimlarga tayanib darsni davom etish yaxshi natija beradi:

Gazlar	Suyuqliklar	Qattiq moddalar
Kislorod, azot, vodorod	Suv, spirt, sulfat kislota	Osh tuzi, uglerod, temir
Shaklga ega emas	Shaklga ega emas	Aniq shaklga ega
Hajmga ega emas	Aniq hajmga ega	Aniq hajmga ega
Siqilganda hajmi kamayadi	Siqilmaydi	Siqilmaydi
Molekulalar siljib, oquvchan	Molekulalar siljib, oquvchan	Oquvchan emas

• 
  Gaz aniq bir hajmiy o‘lcham va shaklga ega emas. Uni qanday idishga solinsa, o‘sha idish hajmini egallaydi va shaklini oladi. Kichik idishga solish uchun gazni siqiladi, katta idishda esa gaz kengayib shu idishning butun hajmini egallaydi. Gazlarda molekula va atomlar orasidagi masofa suyuqlik va qattiq moddalardagiga nisbatan ancha katta bo‘ladi.
  
• 
  Suyuqlik o‘z shakliga ega emas; uni qanday idishga solinsa, o‘sha idish shaklini oladi, idishni butun hajmini egallash uchun suyuqlik gazlar kabi kengaymaydi. Suyuqlik aniq hajmiy o‘lchamga ega bo‘ladi. Uni siqish amalda qiyin.
  
• 
  Qattiq modda gaz va suyuqlikdan farq qilib, mexanik mustahkamlikka, aniq hajmiy o‘lcham va shaklga ega.
  

Bir modda turli sharoitlarda har-xil agregat holatida bo‘lishi mumkin. Masalan, suv 0C gacha muz  0 -100C oralig‘ida suv  100C dan yuqorida bug‘ holatlarida bo‘lishi kuzatiladi.

• 
  Gaz, suyuq, qattiqlik — moddaning agregat holatlaridir.
  

Ayrim moddalar oraliq holat — suyuqlik holatini egallamasdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaz  qattiq holat sxemasiga amal qiladi. Masalan, «quruq muz» — karbonat angidrid, yod, naftalin shunday hususiyatga ega.

• 
  Sublimatlanish — qattiq holatdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaz holatiga o‘tish hodisasidir.