I qism. Fotometriya asoslari

3.5.2. Tasvirga olish obyektining rangi tushunchasi 
Ob’ektning rangi deyilganda, faqat oq rang bilan bir tekis 
yoritilganda ko‘rish mumkin bo‘lgan uning sirti tusining rangi, yoki oq 
bo‘lmagan hamda notekis yoritish sharoitida qaytgan nurlanishlar hosil 
qiladigan rang nazarda tutiladi. 
Ob’ekt rangining tamoyil jihatidan har xil bo‘lgan bu 
tushunchalarni ajratish uchun shartli ravishda bundan buyon «tus rangi» 
va «nurlanish rangi» ifodalaridan foydalaniladi. Masalan, qizil yorug‘lik 
bilan yoritilgan oq gipsli model tusi oq rangga ega, nurlanishning rangi 
esa – qizil. Notekis yoritish har xil ravshanlikli nurlanish ranglarini, 
ya’ni har xal ranglarning hosil bo‘lishiga olib keladi. 
Hamma hollarda «ob’ekt rangi» deyilganda nurlanish rangini 
tushinishga kelishib olamiz. Agar gap tus to‘g‘risida ketayotgan bo‘lsa, 

---

224 
unda bu alohida ta’kidlanadi. O‘z o‘zidan ma’lum, agar oq yorug‘lik 
bilan yoritilsa nurlanish rangi bilan tus rangi bir xil bo‘ladi.
3.5.3. Rangli jismlar rangining bayonli tavsifi va yorqinlik darajasi 
Sirtlar tuslarining ranglarini bayon qilish uchun uchta asosiy 
tavsiflar YORQINLIK, RANG TUSI va TO‘YINGANLIK qo‘llaniladi. 
Oxirgi ikkitasi birgalikda rangdorlik deyiladi. 
Hamma ranglar ham rangdorlikka ega bo‘lavermaydi, faqat 
XROMATIK ranglar rangdorlikka ega bo‘ladi. Rangdorlikka ega 
bo‘lmagan ranglar (ya’ni rangsiz) AXROMATIK ranglar deyiladi. 
Demak, «rang» va «rangdorlik» tushunchalari har xil. Rangdorlik 
rangning xususiy tavsifi hisoblanadi va uning to‘liq tavsifini 
beraolmaydi. 
Yorqinlik deb sirt tuslarini och va to‘q tuslarga ajratish 
imkoniyatini bera olish hossasiga aytiladi. Tuslarning yorqinligi jism 
sirtining ko‘z ko‘radigan qaytarish qobiliyatini tavsiflaydi. Buni 
yoritishning shu sharoitlarida bo‘lgan boshqa jismlarning qaytarish 
qobiliyati bilan solishtirish mumkin.
Yorqinlik miqdor jihatdan yorqinligi shartli ravishda 100% (ideal 
oq sirt) deb qabul qilingan eng och tusga nisbatan foizlarda ifodalanadi, 
Yorqinlik L harfi bilan belgilanadi.
Yorqinlik tus rangining o‘zgarmas tavsifi hisoblanadi va u jismni 
yoritilganlik kattaligiga bog‘liq bo‘lmaydi va aslini olganda, qaytarish 
koeffitsienti o‘zi desak ham bo‘ladi.
3.1 – Jadval. Ba’zi bir sirtlarning yorqinligi (% larda)