I qism. Fotometriya asoslari

Yoritilganlikni o‘lchash hususiyatlari. 
Yoritilganlikni o‘lchashda 
eng asosiysi tasvirga olinayotgan ob’ektga va yorug‘lik manbasiga 
nisbatan lyuksmetrni to‘g‘ri joylashtirishdir, aks holda o‘lchangan 
yoritilganlik yorug‘likni noto‘g‘ri qo‘yilishiga yoki ekspozitsiyaning 
noto‘g‘ri aniqlanishiga olib keladi.
Lyuksmetrning sutsimon shishasi qo‘yiladigan tekislikni aniqlash 
tasvir ob’ekti hajmli yoki yassi ekanligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Hajmli 
obyektning 
kalitli yoritilganligi asosiy yorug‘lik 
manbasining nuriga perpendikulyar bo‘lgan tekislikda o‘lchanadi. 
Lyuksmetr ob’ektning eng zarur qismining yaqiniga o‘rnatiladi 
(masalan, akterning yuziga) va har doim sutsimon shisha asosiy 
yorug‘lik manbasiga qaratiladi.

---

102 
Bu qoida asosiy yoritgich asbobining nuriga perpendikulyar 
joylashmagan yassi ob’ektga nisbatan to‘g‘ri kelmaydi. Yassi 
buyumning yoritilganligini o‘lchash uchun eksponometrning sutsimon 
shishasi, yorug‘lik manbalarining joylashgan-ligiga bog‘liq bo‘lmagan 
holda, jismning sirtiga parallel joylashtirilishi kerak. 
Agar bu qoidalar buzilsa, unda yoritilganlikni o‘lchashdagi 
xatoliklar qanday kattalikga ega bo‘ladi?
Ob’ekt tekisligining holatini e’tiborga olmasdan eksponometr har 
doim asosiy yorug‘lik manbasiga qaratilgan bo‘lsa xatolik katta bo‘lishi 
mumkin. Yorug‘lik tushishining kosinus burchagining rolini 
ko‘rsatadigan ba’zi bir sonli misollarni keltiramiz. 
Agar sirt 60
o
burchak ostida (sirtga tushirilgan perpendikulyarga 
nisbatan) yo‘nalgan yorug‘lik bilan yoritilsa, eksponometr esa sutsimon 
shishasi bilan yorug‘lik manbasiga qaratilgan bo‘lsa, unda u 
yoritilganlikni haqiqiy qiymatiga nisbatan ikki marta ko‘p ko‘rsatadi. 
Demak, bunday yoritilganlik bo‘yicha hisoblangan ekspozitsiya ikki 
marta kam viderjkaga olib keladi.
Agar burchak 45
o
bo‘lsa, unda eksponometr yoritilganlikni bir 
yarim marta katta ko‘rsatadi.