I qism. Fotometriya asoslari

Yorug‘lik kuchi. Yorug‘lik kuchi va yorug‘lik oqimining 
birliklari.
 
F yorug‘lik oqimini biror bir yorug‘lik manbasi hosil qiladi. 
Real yorug‘lik manbalari yorug‘lik oqimini xil yo‘nalishlarda notekis 
nurlantiradi. 
Yorug‘lik manbasi nurlantirayotgan yorug‘lik oqimining nurlanish 
yo‘na-lishiga bog‘liqligini tavsiflovchi kattalik J yorug‘lik kuchi 
deyiladi. Kichik o‘lchamli manbaning yorug‘lik kuchi, bu manba 
tomonidan birlik fazoviy burchak ichida berilgan yo‘nalish bo‘yicha 
nurlanayotgan yorug‘lik oqimi bilan o‘lchanadi:
Ris.1.18. Ko‘rinishlik koeffitsienti yoki 
ko‘zning sezgirlik koeffitsientining nur-
lanishning to‘lqin uzunligiga bog‘lanishi 

---

65 
J =

 
 
 
 
(1.15) 
Yorug‘likning real manbasi uchun yorug‘lik kuchini aniqlashda 
biror bir yo‘nalishda 
d
kichik fazoviy burchakdagi 
dF 
yorug‘lik oqimi 
o‘lchanadi va shundan so‘ng (1.15) formula bo‘yicha J yorug‘lik kuchi 
topiladi. Agar yorug‘lik kuchi yo‘nalishga kam bog‘liq bo‘lsa, (1.15) 
formula katta fazoviy burchaklar uchun ham to‘g‘ri bo‘ladi: 
J =
Bundan keyingi mulohazalarda nuqtaviy manbaning yorug‘lik 
kuchi hamma yo‘nalishlar bo‘yicha bir xil deb hisoblanadi. 
Birliklarning XT da yorug‘lik kuchining birligi sifatida 
kandela 
(lotinchada «kandela» - sham) qabul qilingan va u oltinchi asosiy birlik 
hisoblanadi. 1 kandela deb, qotish haroratida (2046 K) bo‘lgan 
platinaning tekis sirtiga perpendikulyar yo‘nalishda 1 sm
2
yuza hosil
qilayotgan yorug‘lik kuchining 1/60 qismiga aytiladi.
Yorug‘lik kuchi yo‘nalishga bog‘liq bo‘lgan yorug‘lik manbalari 
uchun ba’zida J
o‘r
o‘rtacha sferik yorug‘lik kuchidan foydalaniladi. Uni 
quyidagi formula yordamida topiladi:
J
sr
 =
 
,

 

(1.16) 
bu yerda
F
T
 – 
chiroqning to‘lik yorug‘lik oqimi. 
Yorug‘lik oqimining XT dagi birligini chiqaramiz: 
F = J = 1 kd· 1 sr
 = 
1 lm
.
XT da yorug‘lik oqimining birligi qilib 
lyumen
(lm) qabul qilingan. 
1 lyumen deb, yorug‘lik kuchi 1 kd bo‘lgan nuqtaviy manbadan 1 sr 
fazoviy burchak ichida nurlanayotgan yorug‘lik oqimiga aytiladi.
To‘liq fazoviy burchak 4 steradian bo‘lganligi uchun nuqtaviy 
manbadan nurlanayotgan to‘liq yorug‘lik oqimi quyfidagi formula bilan 
ifodalanadi: 
F
t
= 4 J. 
(1.17) 
O‘lchashlar natijasida to‘lqin uzunligi 555 nm bo‘lgan 1 lm 
monoxromatik yorug‘lik oqimi 0,00161 Vt quvvatga ega bo‘lgan 
nurlanish oqimiga mos kelishiligi aniqlandi, ya’ni 1 Vt li bunday 
nurlanish 621 lm ni tashkil qiladi. 

---

66 
Elektr chiroqlarining yorug‘lik berishi Ψ, elektr tokining P = 1 Vt 
quvvatiga to‘g‘ri keladigan F yorug‘lik oqimiga aytiladi:
Ψ = 
(1.18) 
Masalan, quvvati 100 Vt bo‘lgan chulg‘omli chiroqning o‘rtacha 
sferik kuchi 100 kd atrofida bo‘ladi. Bunday chiroqning (1.17) formula 
bo‘yicha hisoblangan to‘liq yorug‘lik oqimi F
T
= 4·3,14·100 kd = 1256 
lm ni tashkil qiladi. Bu chiroqning yorug‘lik berishi 12,6 lm/Vt ga teng. 
Kunduzgi yorug‘lik chiroqlarining (lyuminessent chiroqlarining) 
yorug‘lik berishi chulg‘omli chiroqlarnikiga nisbatan bir necha marta 
yuqori bo‘ladi.