I qism. Fotometriya asoslari

Ravshanlik.
Kitobni o‘qiyotganimizda oq fondagi harflarni aniq 
ko‘ramiz, vaholanki, yoritilganlik xonaning hamma joyida bir xil bo‘lsa 
ham. Bu oq varaq va harflar o‘zlariga tushayotgan yorug‘lik oqimini har 
xil qaytarilishi bilan tushuntiriladi. 
Qog‘oz varag‘idan yorug‘lik oqimi tarqalayotgan ekan, demak 
varaqni yorug‘lik manbasi deb hisoblash mumkin. Lekin bu yerda 
varaqdan o‘zining yorug‘ligi emas, balki qaytgan yorug‘lik tarqalmoqda, 
shu sababli varaqni yorug‘likning ikkilamchi manbasi deb atash qulay 
bo‘ladi. Ham birlamchi, ham ikkilamchi manbalardan tarqalayotgan 
yorug‘lik oqimining kattaligi, umumiy qilib aytganda, yo‘nalishga 
bog‘liq bo‘ladi. Bu esa, yorug‘likning birlamchi manbalariga o‘xshab, 
ikkilamcha manbalar ham yorug‘lik kuchi bilan tavsiflanishini bildiradi. 
Varaqning oq sirti undagi harflarga qaraganda ancha ravshanroq bo‘lib 
tuyuladi, shu sababli birlamchi holdagi birlik yuzadagi yorug‘lik kuchi, 
ikkinchi holdaga nisbatan kattaroq bo‘ladi. 
Demak, ma’lum bir yo‘nalish bo‘yicha qaralganda yorug‘likning 
real manbalari (birlamchi va ikkilamchi) sirtlarining har xil sohalari 
ravshanliklari bo‘yicha anchaga farq qilishi mumkin ekan. Masalan, 
elektr tarmog‘iga ulangan elekrt qizdirgichlarning bitta o‘rami 
boshqalarga qaraganda yorug‘roq bo‘lib tuyuladi. 
Sirtda tarqalayotgan yorug‘lik oqimi tufayli shu sirtning berilgan 
yo‘nalishidagi alohida qismlarining har xil ko‘rinishlarini tavsiflovi V 
kattalik ravshanlik deyiladi.Tanlangan yo‘nalishda sirtning hamma 
qismlaridan yorug‘lik oqimi bir tekis tarqalsa, unda ravshanlik bu 
sirtning birlik yuzasidagi yorug‘lik kuchi bilan o‘lchanadi.
Agar 
yorug‘lik kuchi sirtga perpendikulyar yo‘nalish bo‘yicha aniqlangan 
bo‘lsa, unda ravshanlik quyidagi formula bo‘yicha topiladi: 
B = 
(1.20) 
Umumiy holda sirtning ravshanligi B berilgan yo‘nalishdagi 
yorug‘lik kuchining shu yo‘nalishga perpendikulyar tekislikka 
yorqinlanayotgan sirt proyeksiyasining yuzasiga nisbatini ifodalaydi:
B
 =
α
α
(1.20a) 

---

68 
XTdagi ravshanlik birligini chiqaramiz: 
B = 1 kd/1 m
2 
=1 kd/m
2
. 
XTda ravshanlik birligi sifatida kd/m
2
qabul qilingan. 1 kd/m
2
– 
tekis, bir xil yorqinlanayotgan sirtning unga perpendikulyar 
yo‘nalishdagi har bir kvadrat metr yuzasidan yorug‘lik kuchi 1 kd hosil 
qiladigan ravshanlik. Yana boshqacharok ta’rifi: 1 m
2
yuzaga 1 kd 
yorug‘lik kuchining sirtga tik tushgandagi ravshanligi 1 nit deb qabul 
qilingan. 
1 nit = 1 kd/1m
2
Inson ko‘zi ta’sirlanadigan eng kichik ravshanlik taxminan 10
-6
nit, 
10
5
nit dan katta ravshanlik ko‘zda og‘riqlik his-tuyg‘uni hosil qiladi va 
bu ko‘rishga ziyon keltiradi. Quyosh sirtining ravshanligi 1,5·10
9
nit, Oy 
sirtiniki esa 2,5·10
3
nit. Chulg‘omli chiroqning tolasining ravshanligi - 
(1,5-2)·10
6
nit ni tashkil qiladi.