I qism. Fotometriya asoslari

4.3.8. Rangni va rangdorlikni his etish 
Rangni ko‘rish nazariyasiga asosan, xromatik rangni his etish 
ko‘zning uchta zonali qo‘zg‘alishining, ya’ni ko‘zning ko‘k, yashil va 
qizil nerv markazlarining (to‘r pardadagi nurni sezuvchi hujayralarning) 
qo‘zg‘alishining teng emasligi natijasida hosil bo‘ladi. 
Insonning normal ko‘zining nur sezuvchi hujayralarining spektral 
sezgirliklarining egri chiziqlari 4.11 – rasmda keltirilgan.
Agar spektral tarkibi bo‘yicha qanday bo‘lsa ham farq qiladigan 
ikkita yorug‘lik oqimi nur sezuvchi hujayralarni bir xil qo‘zg‘atsa, unda 
bu oqimlar ranglari bo‘yicha bir-biridan farq qilmay qoladi. 
4.11 – rasm. Ko‘zning nur sezuvchi hujayralarining spektral sezgirligi 
Agar nur sezuvchi hujayralarning qo‘zg‘alishi nisbiy kattaliklar 
bo‘yicha bir xil, absolyut kattaliklar bo‘yicha har xil bo‘lsa, unda 
yorug‘lik oqimlari rangdorliklari (ya’ni rangi tusi va to‘yinganliklari 
bo‘yicha) bo‘yicha bir xil, biroq ravshanliklari bo‘yicha esa har xil his 
etiladi. Masalan, agar bitta rangning absolyut zonal ravshanliklari 10 – 
20 – 40 sonlari bilan, boshqa rang esa 1 – 2 – 4 sonlari bilan ifodalansa, 
unda bu ranglar rangdorliklari bo‘yicha teng, ravshanliklari bo‘yicha esa 
10 marta farqlanadi, deyiladi. 
Xulosa: rangdorlikni bir xil his qilish uchun ranglarning NISBIY 
spektral tarkibi bir xil bo‘lishi lozim. Rang harorati bir xil bo‘lgan 
nurlanishlar rangdorliklari bo‘yicha farqlanmaydi, chunki ularda 
energiya spektr bo‘yicha bir xil nisbiy taqsimlanishga ega bo‘ladi.
Ham murakkab, ham oddiy spektral tarkibli yorug‘likni kuzatishda 
rangli his qilishning hosil bo‘lish mexanizmlari bir hil bo‘ladi. 
T
a’
sirlan
is
h
,
s
ha
rt
. 
b
ir
. 
ha
vor
ang
sa
riq

---

251 
4.12 – rasmda bitta to‘lqin uzunlikli monoxromatik nurlanish 
ko‘rinishidagi oddiy (a) va murakkab (b) tarkibli ikkita spektr 
keltirilgan. Bu ikkalasi ham bitta sariq rang tuyg‘usini hosil qiladi. 
4.12 – rasm. Spektral tarkibi har xil bo‘lgan bir xil ranglar
4.12 – rasmda ko‘rsatilgani kabi, monoxromatik yorug‘lik (a) bir 
vaqtda ko‘zdagi ikkita qizil va yashil markazlarni bir xil qo‘zg‘atadi. 
Ikkita qo‘zg‘alish qo‘shilib sariq rang tuyg‘usini uyg‘otadi. 
Yorug‘likning ikkita keng spektral polosali yashil va qizil zonalarida (b) 
ham ko‘z qo‘zg‘alishining huddi shunday natijasi hosil bo‘ladi.