I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Маданий-маърифий муасса-
ссалар ғоявий тарбия маскани.
Маданий-маърифий муассасалар сирасига маданият сарой (уй)лари, кутубхоналар, клублар, музейлар, театрлар, кинотеатрлар спорт ташкилотлари, шунингдек баъзи касбий ва ижодий уюшмалар киради. Улар ҳам миллий онгни ривожлантириш, миллий ўзликни ва қадриятларни англаш, одамларга миллий фаҳр ва ғурур руҳини сингдириш, миллий ғояни тарғиб ва ташвиқ этишда, уни одамлар қалби ва онгига сингдиришнинг муҳим воситаси ҳисобланади. Улар орқали ва улар воситаси-ила одамнинг ҳам онгига, ҳам хис-туйғусига ғоявий таъсир этиб, муайян дунёқарашга ихлос (эътиқод) тарбияланади. Индивидлар шундан келиб чиқиб, миллий ўзликни англайдилар, миллат тарихи билан ошно бўладилар. Уларда қадриятли онг шаклланади.
Демак, улар фаолияти муайян дунёқараш билан боғлиқ равишда ғоявий йўналиш олганда, индивидуал ва ижтимоий онг аниқ бир мақсадли тусга киради. Бинобарин, ғоявий таъсир кўрсатишнинг муҳим воситаларидан ҳисобланган бу имкониятлардан кенг ва мақсадли фойдаланиш, индивидлар дунёқараши илмий йўналиш олиши, одамларга маънавий-руҳий озиқ берадиган тадбирлар мажмуини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш мумкин. Масалан, театр саҳнасида Она-табиат ўзини яратган ва одам деб аталадиган мавжудоднинг саҳоватига муҳтож бўлиб тургани бадиий образларда ўз ифодасини топса, унинг дунёқарашлик аҳамияти нақадар пурвиқор бўлади. Бундай асарларнинг юзага келиши ва кинотеатрлар репертуарларидан кенг ўрин олиши зўравонликни тарғиб қилувчи, индивидларда тошбағирлик хисларини ривожлантирувчи, уларда хайвоний хирсларни қўзғатаётган фильмларга чек қўйилишига йўл очган бўлур эди.
Маълумки, собиқ Шўролар даврида миллий онгни хиралаштириш, шу жараёнда миллий маданиятни йўқотиш сиёсатига хизмат қилган мафкура таъсирида ижодкорларимиз 1918-1923 йилларда мустақиллик учун миллий-озодлик уруши олиб борган ватандошларимизни қонхўр, зўравон, босмачи этиб кўрсатиш учун чакана меҳнат сарфламадилар. Мустақиллик шарофати билан ўша ғоявий тажоввузкорликлар хато эканини асосли равишда порлоқ образларда кўрсатиш имкониятига эга бўлдилар. Бироқ, миллий ғояга ихлос етарли бўлмагани учун на саҳналарда ва на кинотеатрларда халқимизга бундай асарлар тақдим этилмаётганига таажжубланасан, киши. Тарихчиларнинг баъзи асарларида ҳаётини миллат озодлиги ва истиқболи учун бағишлаган ватандошларимиз тимсолида хануз «босмачи» гавдаланаётгани, эҳтимол, унга сабаб бўлаётгандир. Шунинг учун ҳам бу муассасалар жамоаларининг ўзини аввало миллий ғоя рухида тарбиялаш, уларда янги замон рухини англаш хис-туйғуларини ривожлантириб, «ғоявий-бадиий саёз, қадриятларимизга ёт бўлган асарларни саҳнага олиб чиқмаслик ҳам жуда зарур иш хисобланади».
Якка мафкурачилик ҳукмрон бўлган Совет даврида ўша давлат сиёсатига зид асарни саҳналаштириш умуман мумкин эмас эди. Фикрлар хилма-хиллигига (плюрализм)га йўл қўйиш Асосий Қонунимизда ўз ифодасини топган экан, ўз миллати манфаатларига, унинг мустақиллигини мустаҳкамлашга қаратилган асарларни саҳнага олиб чиқиш ёки кинофильмлар экранига чиқариш ҳар бир санъаткорнинг виждон амрига ҳавола, албатта.
Маданий-маърифий муассасаларининг бошқа йўналишлари ҳам мафкуравий воситалар сифатида миллий ғояни ташвиқот қилиш, уни одамлар онгига сингдиришда катта имкониятларга эгадирлар. Фақат уларга уюшган жамоаларнинг назарий онг даражалари замон талабларига мувофиқ юксакларга кўтарилишига, миллатимизнинг ғоявий жипслиги йўлида ўзларига боғлиқ ишларни қилишларига боғлиқ.

Ғ