I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи

Геосиёсат ва мафкуравий жараёнларда Ноосфера
даври хусусиятларини ҳисобга олиш муаммоси.
муман олганда, олимларнинг XX аср биринчи чорагида табиат ўзининг Ноосфера босқичига киргани, эндиликда давлатларнинг ички ва ташқи сиёсати ана шу янги даврга мувофиқлаштирилмаса, яъни ўзини эндиликда оқлай олмай қолган анъанавий геосиёсат туб-туби билан ислоҳ қилинмаса, Ер деб аталган табиат халокат ёқасига келиб қолиши мумкинлиги тўғрисидаги огоҳлантиришларини хали ҳозир ҳам баъзи давлатлар инобатга олмаяптилар. Бундай шароитда тарихан сулҳпарварлик, тинчликпарварлик рухи устиворроқ бўлган халқлар, уларнинг давлатлари сиёсатига умид боғлашга тўғри келади. Гарчи мустақил Ўзбекистон давлатининг ички ва ташқи сиёсати ўз ифодасини топган адабиётларда Ноосфера тушунчаси учрамаса-да, аммо амалий сиёсатда тахликали ҳолатлар ҳисобга олинганига гувоҳ бўламиз. Ўзбекистон давлатининг геосиёсати Ислом Каримовнинг қатор асарларида, хусусан «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли», «Ўзбекистон XX аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» китобларида ўз ифодасини топган.
Унда таъкидланишича, Ўзбекистон ўз мустақиллигининг дастлабки йилларидаёқ ишлаб чиқилган ва изчиллик билан амалга ошириб келинаётган ташқи сиёсат тамойилларига амал қилади. Президентнинг фикрича, ташқи сиёсат оқилона мақбулликка ҳамда давлатимиз, жамият ва инсоннинг узоқни кўзловчи манфаатларига асосланадиган энг мухим тамойилларга қатъий риоя этиши давр тақозаси бўлиб, XXI аср халқаро муносабатларда янги аср бўлишига умид боғлаш ҳис-туйғуларни ривожлантиради.
Ислом Каримов нафақат айрим мамлакатларга, шунингдек, бутун дунё халқлари хавфсизлигига тахдид солиб турган хавф-хатарлар сирасига қуйидагиларни киритди: минтақавий можоролар, диний экстремизм ва фундаментализм, буюкдавлатчилик шовинизми ва агрессив миллатчилик, этник ва миллатлараро зиддиятлар, коррупция ва жиноятчилик, маҳаллийчилик ва уруғ-аймоқчилик муносабатлари ва экологик муаммолар. Ўзбекистонда мустақиллик йилларида содир бўлган баъзи фожиали вақеалар шуни кўрсатадики, мамлакатимиздаги ижтимоий-сиёсий барқарорликни, фуқоролар ва миллатлараро тотувликни издан чиқаришга уринаётган ички ва ташқи бузғунчи кучлар мавжуд. Шунинг учун ҳам Президент равшан ўзини намоён этиб турган иккита хавф-хатар борлигига эътиборни қаратади. Бу, биринчидан, мамлакат ташқарисидаги тажаввузкор ақидапараст кучлар ислом дини халқимиз учун муқаддас қадрият эканидан фойдаланиб, Ўзбекистонни демократик, маърифий тараққиёт йўлидан оғдиришга интилмоқдалар. Иккинчидан, хали ҳануз бизнинг мустақил йўлимизни кўролмайдиган, турли баҳоналар билан Ўзбекистонга ўз сиёсатини, таъсирини ўтказиш ва хукмронлик қилишга уринаётган кучлар мавжуд. (Каримов И. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., «Ўзбекистон» нашр, 1999. –11–б.)
Демак, давлатлар ва экстремистик ташкилотларнинг тажоввузкорликка, миллий мустақилликни иқтисодий, хуқуқий, маънавий жиҳатдан мустаҳкамлаш йўлидаги ҳаракатларимизга рахна солишга қаратилган фаолиятларини ўз вақтида пайқаб олиш ҳамда ёт қарашларга қарши индивидлар ва халқ оммасида миллий мафкура орқали ғоявий иммунитетни хосил этиш учун изчил кураш олиб бориш зарурати пайдо бўлмоқда.
Хулоса: а) муайян мамлакатда олиб бориладиган тарғибот-ташвиқот ишлари комплекси мафкуравий жараён ҳисобланади; б) ғояга қарши фақат ғоявий кураш олиб бориш мафкурачилардан катта назарий тайёргарликни талаб этади; в) тарафкашликка асосланган геосиёсат ва мафкуралар инқирозга учраган бўлса-да, аммо баъзи давлатлар «орани бузу хукмронлик қил» тамойилига асосланган анъанавий геосиёсат ва мафкурага таяниб иш кўришни афзал билмоқдалар; г) ҳар бир давлат ва мамлакатда Ноосфера даври талабларига мувофиқ янгича геосиёсат ва мафкура белгиланишини замон тақоза этмоқда.
Калит сўзлар: мафкуравий ижтимоий институтлар, инсонийлик, вахшийлик, ур-йиқит инстинктлари, маънавият, ахборот коммуникациялари, ягона мезон, “эксперементал майдонча”, ваҳҳобийлик, Ханбалия, маъмурий-буйруқбозлик тизими, кичик ва катта муҳит, комиллик мартабаси, буюкдавлатчилик, ирқчилик, диний мустаснолик, минтақавий можаролар, диний экстремизм ва фундаментализм, агрессив миллатчилик, уруғ-аймоқчилик.