I-mavzu: Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari

1.2.Korxonanaing tashkiliy-huquqiy shakllari 

Korxonaning  faoliyati  kо‘plab  huquqiy  hujjatlar  bilan  tartibga  solinadi, 

ularning 

asosiylari:  О‘zbekiston  Respublikasining  “Korxonalar  tо‘g‘risida”gi  qonuniga 

asosan,  korxona  ustavi  va  korxona  Nizomi,  Ta’sis  shartnomasi    bilan 

munosabatlarini tartibga soluvchi jamoaviy kelishuv. 

---

О‘zbekiston  Respublikasining  “Korxonalar  tо‘g‘risida”gi  qonuni  korxonani 

tashkil  etish,  rо‘yxatdan  о‘tkazish,  tugatish  va  qayta  tashkil  etish  tartibini 

belgilaydi. Amaldagi  qonunchilikka  binoan  korxona  egasi  yoki  mehnat 

jamoasining qarori bilan tashkil etilishi mumkin; monopoliyaga qarshi qonunlarga 

muvofiq boshqa korxonani majburan ajratish natijasida; bir yoki bir nechta tarkibiy 

bо‘linmani mavjud korxonadan ajratish natijasida, shuningdek boshqa hollarda. 

Amaliyotda  korxona  faqat  Nizom  yoki  faqat  ta’sis  shartnomasi  asosida, 

shuningdek,  bir  vaqtning  о‘zida  Nizom  va  ta’sis  shartnomasiga  asosan  faoliyat 

yuritish hollari mavjud. 

Shuni  qayd  qilib  о‘tish  kerakki,  korxonaning  (huquqiy  shaxsning)  ta’sis 

shartnomasi kelishuv asosida tuziladi,  Nizom esa  muassis (muassislar) tomonidan 

tasdiqlanadi.  Bitta  ta’sischi  tomonidan  tuzilgan  huquqiy  shaxs  shu  ta’sischi 

tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida faoliyat yuritadi. 

Korxona  Nizomi

  asosiy  ta’sis  hujjati  bо‘lib,  unda  korxonaning  tashkiliy-

huquqiy  shakli,  nomi  va  manzilgohi,  Nizom  jamg‘armasining  miqdori, 

daromadlarining  tarkibi  va  taqsimlanish  tartibi  hamda  korxona  fondlarini  tashkil 

qilish  tartibi,  korxonani  tugatish  va  qayta  tashkil  qilish  tartibi  kо‘rsatilishi  shart. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  korxona  Nizomi  uning  huquqiy  maqomini,  huquq  va 

majburiyatilarini belgilab beradi. 

Nizomda  shuningdek,  korxona  faoliyat  kо‘rsatuvchi  soha  va  tarmoq,  atrof-

muhit  va  odamlar  sog‘lig‘ini  muhofaza  qilish  kafolati,  boshqaruv  shakli,  hisobga 

olish va hisobot tizimi ham aks ettirilishi lozim. 

Korxona  tо‘g‘ri  va  tо‘liq  tayyorlangan  Nizom  asosida  mahalliy  hokimiyat 

organlarida  rо‘yxatga  olinadi,  keyin  esa  о‘z  muhriga  ega  bо‘lish  va  bankda  hisob 

raqami  ochish  huquqini  qо‘lga  kiritadi.  О‘z  muhri  va  hisob  raqamiga  ega 

bо‘lmagan korxona, huquqiy shaxs hisoblanmaydi va mustaqil korxonalar qatoriga 

kiritilmaydi.