И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Кўпмиллатли стратегия бошқарув ва молиявий назорат марказий штаб-
квартиранинг ташқарисида жамланиши ҳамда ишлаб чиқариш, сотиш ва 
маркетинг жараѐнларининг марказлашмаганлиги билан таърифланади, бунинг 
учун корхоналарнинг хорижий филиалларидан фойдаланилади. Ташқи 
бозорларда сотилаѐтган товарлар ва хизматлар маҳаллий шароитларга 
мослаштирилади. Умуман ташкилот ҳар хил мамлакатларда жойлашган ишлаб 
чиқариш ва савдо корхоналаринингг бирлашмасига айланади.
Франчайзинг ишнинг эски ва янги усулларининг аралашмасидан иборат 
бўлади. Бир томондан маҳсулот «уйда» ишлаб чиқилади, молиялаштирилади ва 
ишлаб чиқарилади, аммо бунда унинг хусусиятлари кўпроқ хоржий ходимлар 
томонидан белгиланади (улар уни ишлаб чиқариш билан ҳам шуғулланишлари 
мумкин). Бу технологиядан Ms Donalds, Mrs Fields Sookies ва Kentusky Fried 
Chisken каби умумий овқатлантириш корхоалари фойдаланадилар. МcДоналдъс 
компанияси АҚШда ва унинг ташқарисида янги турдаги тез овқатлантириш 
корхоналари тармоғини яратишга мувафақ бўлган, у борган сари ўсиб 
бормоқда. Бошқа томондан, маҳсулот (у тез бузиладигандир) мамлакат 
ичкарисида ишлаб чиқарилиши керак бўлганлиги сабабли, маҳаллий ишлаб 
чиқариш қувватлари ва ходимларидан фойдаланиш зарур. 
Мультимиллий компаниялар бошқача ҳаракат қиладилар. Уларнинг 
хорижий бўлимлари ўзларининг шахсий тизимий ечимларидан фойдала-
надилар ва фақат баъзи бир иловалар фирманинг барча филиаллари учун 
умумий бўладилар (қоидага кўра, молиявий ҳисобот ва телекоммуникацион 
дастурлар тизимлари). Мультимиллий стратегияда, фаллиятнинг деярли барча 
турлари талаб ва таклифнинг глобал мувофиқлаштириш нуқтаи назарида 
бошқарилади, у ерда улар маҳаллий чегараларни ҳисобга олмасдан, ҳар қандай 
маҳаллий рақобат афзалликларида намоѐн бўладилар. 
Мультимиллий компаниялар жаҳонга она ватан ҳисобига эмас, балки 
бошқарув шакллари ҳисобига эгалик қиладилар. Бу фирмаларни бошқариш
федерал тузилма билан боғлиқ, унда нафақат қарорлар қабул қилишни 
бошқаришнинг кучли марказлаштирилган маркази мавжуд, балки барча глобал 
бўлинмалар бўйича ҳукумат ва молиявий кучларни анча жамланиши мавжуд. 
Бу энг мураккаб ва қиммат турувчи тизимий тузилма: бундай 
компаниялар томонидан фойдаланилаѐтган тармоқли тизимлар кўпинча якка 
нусхада ишлаб чиқариладилар ва аниқ муҳитда ишлаш учун мўлжалланганлар. 
Уларни фаолият юритишлари учун маҳаллий шароитларга боғлиқ бўлмаган 
биргаликда фойдаланиладиган иловалар ва бошқарув маданиятининг қудратли 
телекоммуникацион магистрали мавжуд бўлиши керак. Аниқроқ тармоқли 
тузилмага эга тизимлардан кўпинча молия хизматларида фойдаланадилар, 
чунки бундай ҳолда маҳсулот (пуллар ва молиявий воситалар)нинг бир 
турдалиги ва стандартлиги маданий ва миллий тўсиқларни енгиб ўтишга имкон 
берадилар. 
Ахборот технологиялари ва глобал телекоммуникациялар соҳасидаги 
ютуқлар халқаро фирмаларга глобал стратегияларни ишлаб чиқишда борган 
сари эгилувчанлик берадилар. Конфигурация, тизимларни ишлаб чиқиш ва 

---

138 
ривожлантириш, қоидага кўра, танланган глобал стратегиянинг орқасидан 
келадилар. 13.4-жадвалда типик қарорлар кўрсатилганлар. 
Тизим остида биз ахборот тизимлари: режалаштириш ва стратегик 
бизнес-режа билан мувофиқлаштириш, тизимларни ишлаб чиқиш ва улардан 
фойдаланиш ва хизмат кўрсатишни яратиш ва ундан фойдаланишда иштирок 
этувчи ишларнинг тўлиқ мажмуаси кўзда тутамиз. Соддалик учун, биз 
тизимларнинг тўртта турдаги конфигурацияларини кўриб чиқамиз. 
13.4-жадвал