И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Глобал стратегия ва тизимларнинг конфигурацияси 
Тизимларнинг 
конфигурацияси
Стратегия 
Ички экспортчи 
Халқаро 
Франчайзер 
Трансмиллий
Марказлаштирилган
х 
Икки томонлама
х 
Марказлашмаган
х 
х 
х 
Тармоқли 
х 
х 
13.4-жадвалда кўрсатилишича, мамлакат товарларинингэкспортчилари 
марказлаштирилган тизимлардан фойдаланишга ҳаракат қиладилар, уларда 
маҳаллий ходимлар кейинчалик бутун дунѐ бўйича фойдаланиш учун 
иловаларни ишлаб чиқадилар. Мультимиллий компаниялар бошқача ҳаракат 
қиладилар. Уларнинг хорижий бўлимлари ўзларининг шахсий тизимий 
ечимларидан фойдаланадилар ва фақат баъзи бир иловалар фирманинг барча 
филиаллар учун умумий бўладилар (қоидага кўра, молиявий ҳисобот ва 
телекоммуникацион дастурлар тизимлари). 
Марказлаштирилган тизимлар – бу тизимларни ишлаб чиқиш ва улардан 
фойдаланиш тўлиқ ички базада содир бўлади. Ичкарида ишлаб чиқиладиган, 
аммо фойдаланиш хорижий мамлакатлардаги бўлинмаларга топшириладиган? 
иккитомонлама тизимлар ҳисобланади. Марказлаштирилмаган тизимлар ҳар 
бир хорижий бўлинма ўзининг шахсий ноѐб ечимини ишлаб чиқарганларидан 
иборат бўладилар. Тизимларни ишлаб чиқиш ва улардан фойдаланиш барча 
бўлинмаларда мажмуавий ва мувофиқлаштирилган ҳолда бажариладиганлар 
тармоқли тизимлар бўладилар.
Франчайзинг корхоналари ўз маҳсулотларини сотаѐтган каби энг оддий 
тизимий тузилмаларга эгалар, бундай фирмалар уй шароитларида бундай 
тизимларни ишлаб чиқадилар, кейин ундан бутун дунѐдаги барча бўлинмаларда 
нусха кўчирадилар. Франчайзинг компаниясининг ҳар бир бўлинмаси ўзининг 
жойлашган жойидан қатъий назар бир хилдаги дастурий иловалардан 
фойдаланадилар. Ниҳоят, трансмиллий корпорацияларнинг тизимий тузилмаси 
энг мураккаб ва қиммат турадиган бўлади: бундай компаниялар томонидан 
фойдаланиладиган тармоқли тизимлар кўпинча якка нусхада ишлаб 
чиқиладилар ва аниқ муҳитда ишлаш учун мўлжалланганлар. Уларни фаолият 
юритишлари учун маҳаллий шароитларга боғлиқ бўлмаган биргаликда 
фойдаланиладиган 
иловалар 
ва 
бошқарув 
маданиятининг 
қудратли 
телекоммуникацион магистрали мавжуд бўлиши керак. Аниқроқ тармоқли 

---

139 
тузилмага эга тизимлардан кўпинча молия хизматларида фойдаланадилар, 
чунки бундай ҳолда маҳсулот (пуллар ва молиявий воситалар)нинг бир 
турдалиги ва стандартлиги маданий ва миллий тўсиқларни енгиб ўтишга 
имкон.