И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Етказиб бериш занжирининг бошқарув тизими. (Supply Chain 
Management – SCМ) етказиб берувчи, дистрибютер ва сотиб олувчиларни ягона 
мантиқий жараѐнга бирлаштиради. Етказиб бериш занжири деганда етказиб 
бериш бўйича буюртмани бажариш учун бирлаштирилган ишлаб чиқариш 
корхоналари, улгуржи савдо марказлари ва дистрибютсия, инсонлар ва бошқа 
кўпгина иқтисодий агентлар тушунилади. SCМнинг соҳасига буюртмани 
шакллантириш, етказиб берувчиларни излаш, улар орасида буюртмани 
тақсимлаш, бажарилишини назорат қилиш, етказиб бериш режаси ва графигини 
аниқлаш, қабул қилиш ва буюртмани бухгалтерияга киритишлар ва бошқалар 
киради. 
Мижозлар билан муносабатни бошқариш тизимлари (Cystomer 
Relations Management – CRМ) Замонавий иқтисодиѐтнинг парадигмаси – 
эътиборни ишлаб чиқаришга эмас, балки мижозга қаратиш ҳисобланади. У 

---

95 
замонавий компанияларнинг бизнес-жараѐнларини ривожлантиришнинг асосий 
йўналишларига айланмоқда. 
Тизимнинг функциялари: 
1. Сотувни бошқариш (Мижоз ҳисобини бошқариш, сотувни башоратлаш, 
товар ва хизматлар рўйҳатини бошқариш, мижозлар билан алоқани бошқариш); 
2. Маркетинг (мижозга долзарб ахборотни етказиш); 
3. Мижозга ѐрдам хизмати (мижозлар билан ўзаро муносабатни 
бошқариш).
 
Ахборот тизимининг умумий кўриниши 
Материаллар хариди Нарх қўшилиши Маҳсулотни сотиш 
Етказиб 
берувчилар
Буюртмачилар 
Янги ахборот технологияларининг инфратузилмаси билан боғлиқ 
бошқарув муаммолари. Компанияни электрон тижорат ва бизнесга мурожат 
этиш АТ-инфратузилмасини қайта кўриб чиқишга ундайди. Кўпгина 
компанияларда эски дастурий ва техник воситалар ҳамда тармоқ воситалари 
яхши ишлайди. Буюртмачи ва етказиб берувчилар билан муаммосиз алоқани 
таъминловчи корпоратив бизнес жараѐнларни қўллаш учун компания ахборот 
архитектураси ва АТ-технологияларини қайта кўриб чиқиши зарур бўлади. 
Шунингдек қуйидаги муаммоларни ҳал этиши керак: 
 ахборот тизимларини ишлатиш жараѐнларида раҳбар томонидан 
назоратни етарли эмаслиги; 
 дастурлар интеграллашувини муаммоси ва ўзаро боғлиқлиги; 
 ташкилий ўзгаришларни киритиш зарурати; 
 корпоратив компьютер ҳисоб-китоблари билан боғлиқ ички 
харажатлар; 
 инфратузилмани масштаблаштириш жараѐнида вужудга келадиган 
қийинчиликлар; 
 ишончлилик ва хавфсизлиги; 
 муаммоларни изоҳлаш ва бошқалар. 
Тармоқ ва стандартларни номутаносиблиги алоқа муаммоларини вужудга 
келтиради. Ташкилот реинжинеринги бўйича имкониятлар пайдо бўлади. Бу эса 
ходимларга тўловлар ва тизим, тармоқни бошқариш бўйича қўшимча 
харажатларга олиб келади. 
Менежерлар корпоратив тармоқларни бандлигининг ўсишини назарга 
олган ҳолда стратегияни ишлаб чиқиши зарур. Тармоқ инфратузилмаси 
нафақат жорий сўровларни, балки келажакдаги талабларни ҳам қондира олиши 
керак. 
Хавфсизлик корхонада бирламчи аҳамиятга эга, бунинг учун катта 
транзакциялар ўтказувчи катта тармоқларга қуйидаги ечимлар таклиф этилади: 
SCM 
ERP 
CRM/SCM 

---

96 
 бошқарувни ўзгартириш; 
 малака ошириш ва трейнинг; 
 маълумотларни бошқариш қоидалари; 
 алоқани режалаштириш ва дастурларни интеграллашуви.