И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

 
Корпоратив тизимлар томонидан қўллаб-қувватланадиган
бизнес-жараѐнлар 
Ишлаб чиқариш жараѐнлари, улар ўз ичига захираларни бошқариш, харид 
қилиш, етказиб бериш, ишлаб чиқаришни режалаштириш, материалларга 
эҳтиѐжларни режалаштириш ҳамда корхоналар ускуналарини қўллаб-қувватлашни 
оладилар.
Ҳисобхона ва молиявий жараѐнлар, улар ўз ичига дебиторлар ва
кредиторларни ҳисобга олиш, нақд маблағларни бошқариш ва башорат қилиш,
товарлар/харажатларнинг ҳисоби, асосий китоб ва молиявий ҳисоботларни оладилар.
Сотишлар ва маркетинг жараѐнлари, улар ўз ичига буюртмаларни ишлаб 
чиқиш, нархларни ташкил қилиш, етказиб беришлар, счѐтларни ѐзиб бериш, 
сотишларни бошқариш ва режалаштиришни оладилар. 
Ходимларни бошқариш жараѐнлари, улар ўз ичига ходимларни маъмурий 
бошқариш, иш вақти, иш ҳақини ҳисобга олиш, ходимларни режалаштириш, 
фойдаларни ҳисобга олиш, ишга киришга номзодларни кузатиб бориш ҳамда хизмат 
сафарлари ҳақидаги ҳисоботларни оладилар

---

99 
Ахборот тизимлари ташкилотларга бизнес-жараѐнларнинг айрим 
элементларининг самарадорлигини уларни қайта кўриб чиқиш ва
рационализациялаш йўли билан оширишга кўмаклашишалари мумкин. 
Аммо бизнес-жараѐнларни қайта қуришни ўйлаган ҳолда таҳлил қилиш 
ва режалаштиришни талаб қилади. Нотўғри ва тўлиқ бўлмаган бизнес-
моделлардан фойдаланишда натижа тескари бўлиши мумкин. Шунинг учун 
компания раҳбарияти томонидан қабул қилинадиган энг муҳим қарорлардан 
бири бизнес-жараѐнларни модернизациялаш усулларини танлаш эмас, балки 
унга зарур бўлган жараѐнларнинг ўзини тўғри танлашдир.
10.2. Мижозлар ва етказиб беришлар занжирчалари билан ўзаро 
муносабатларни бошқариш 
Электрон тижорат, глобаллашув, киберкорпорацияларни пайдо бўлиши 
ва ривожланиши компаниялар раҳбариятини мижозлар ва етказиб беришлар 
занжирчаларини бошқарувчи ташкилотлар билан ўзаро муносабатлар билан 
боғлиқ жараѐнларни стратегик қайтадан кўриб чиқиш заруратига олиб келган. 
Ҳозиоги вақтда истеъмолчилар Интернетдан нархлар ва рақибларнинг 
маҳсулотлари ҳақидаги ахборотларни олиш учун фойдаланишлари мумкин. 
Яшаб қолиш учун компаниялар ўз маҳсулотларининг сифатини ошириш ва 
қийматини пасайтиришнинг янги йўлларини қидириб топишлари керак. 
Кўпчилик фараз қиладики, муаммони ҳал қилиш буюртмачилар билан ишлаш 
ва сотиш ва етказиб беришларнинг тўғри тизимларини ташкил қилиш соҳасида 
ѐтади. 
Аввал корхоналарнинг барча бизнес-жараѐнлари бир-бирларидан 
ажратилган ва истеъмолчилар ҳақидаги умумий маълумотлардан деярли 
фойдаланилмасди. Буюртмачи ҳақидаги баъзи бир ахборотлар унинг шахсий 
ҳисоб ѐзувида сақланиши мумкин эди. У ҳақидаги бошқа маълумотлар 
сотишлар бўлимида бўлишлари мумкин эди (мижозлар томонидан харид 
қилинаѐтган товарлар). Бу барча ахборотларни аниқ мижознинг «образ»ни 
яратиш учун биргаликда йиғишнинг ҳеч қандай имконияти йўқ эди. Мижозлар 
билан ўзаро муносабатларни бошқариш бўйича воситалар бу муаммони 
буюртмачи билан боғлиқ барча бизнес-жараѐнларни интеграциялаш ва ҳар хил 
коммуникацион каналлар (телефон, электрон почта, алоқанинг симсиз 
қурилмалари ва Интернет)дан ахборотларни жамлаш йўли билан ҳал қилишга 
имкон берадилар. Бундай тузилма 10.1-расмда тасвирланган. 
Ушбу турдаги яхши ўйлаб топилган тизимлар ўзларида кўпчилик 
манбалардан олинган буюртмачлар ҳақидаги маълумотларни бирлаштирадилар 
ва фойдаланувчилар ихтиѐрига кучли таҳлилий воситани тақдим этадилар, бу 
қуйидагилар каби саволларга жавоб беришга имкон берадилар: у ѐки бу 
буюрмачи компания учун қандай қийматга эга (у қанча «туради»); ким бизнинг 
доимий мижозимиздир (товарни янги мижозга сотишга харажатлар ушбу 
маҳсулотни эски мижозга сотишга харажатлардан ўртача олти марта ошиб 
кетади); қайси буюрмачилар энг фойдалидирлар (қоидага кўра, фирманинг 80-
90% фойдасини 10—20% мижозлар шакллантирганлар); қандай товарлар ва 

---

100 
хизматларни энг йирик буюрт-мачилар харид қиладилар. Олинган жавоблардан 
янги мжозларни жалб қилиш, сервис сифатини ошириш, буюртмачилар 
истакларини аниқ белгилаш ҳамда энг фойдали мижозларни ушлаб қолишда 
фойдаланилади.
Етказиб беришлар занжирчаларини бошқариш. Товарни буюртмачига 
жуда тез ва кичикроқ харажатлар билан етказиб бериш учун фирмалар 
ўзларининг етказиб бериш ва таъминот масаласига тегишли бўлган бизнес-
жараѐнларини рационаллаштиришга ҳаракат қиладилар. Етказиб беришлар