И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Товарларни августдан декабргача бўлган давр ичида сотувчилар 
кесмасидаги сотилишининг ҳисоботи 
Сотувчининг 
Ф.И.О. 
август 
сентябрь 
октябрь 
ноябрь 
декабрь 
Жами 
Ахмедов К. 
345 
234 
344 
266 
354 
1543 
Анваров В. 
123 
376 
453 
243 
354 
1549 
Базаров А. 
243 
423 
354 
244 
142 
1406 
Инамов Д. 
224 
123 
412 
311 
312 
1382 

---

71 
7.2-жадвал 
Товарларни ўша давр ичида ҳар бир сотувчи томонидан харидорлар 
кесмасидаги сотилишининг ҳисоботи 
Харидорнинг Ф.И.О.
август 
сентябрь 
октябрь 
ноябрь 
декабрь 
Жами 
Юсупов А. 
45 
24 
44 
66 
34 
213 
Ганиев Т. 
23 
37 
53 
43 
54 
210 
Сиадов Т. 
43 
42 
34 
44 
42 
205 
Умаров У. 
24 
13 
12 
11 
12 
72 
7.3-жадвал 
Товарларнинг ўша давр ичида товарлар кесмаси
сотилишининг ҳисоботи 
Товар 
август 
сентябрь 
октябрь 
ноябрь 
декабрь 
Жами 
1- товар 
425 
124 
441 
616 
134 
1740 
2- товар 
233 
317 
513 
413 
514 
1990 
3- товар 
413 
412 
314 
414 
421 
1974 
4- товар 
214 
131 
121 
111 
121 
698 
Қуйидаги кейинги 7.4-жадвалда бошқарувнинг ҳар хил ташкилий 
даражаларида фаолият юритувчи маркетинг ахборот тизимларига мисоллар 
келтирилган. 
7.4-жадвал 
Маркетинг соҳасидаги ахборот тизимларига мисоллар 
Тизим 
Баѐн қилиш
Ташкидий даража
Буюртмаларни ишлаб 
чиқиш
Буюртмаларни киритиш, 
ишлаб чиқиш ва кузатиб бориш
Операцион 
Бозорнинг таҳлили
Бозорларни 
идентификациялаш
Билимли 
Нархларни 
ташкил 
қилишнинг таҳлили
Асосий 
товарлар 
ва 
хизмат-ларга 
нархларни 
белгилаш
Тактик
Сотишлар 
билан 
вазият-ларни башорат қилиш
Сотишларнинг 5-йиллик 
башоратларини тайѐрлаш
Стратегик
Стратегик 
даражада 
сотиш 
ва 
маркетинг 
тизимлари 
бозор 
коньюктурасини кузатиб борадилар, унинг ўзгаришларин башорат қиладилар, 
янги товарлар ва хизматларни режалаштириш ва яратишга ѐрдам берадилар 
ҳамда рақиб компаниялар фаолияти доимий мониторингини олиб борадилар. 
Бошқарув даражасида бу тизимлар реклама кампаниялари ва янги товарларни 
илгари силжитиш бўйича кампанияларни ўтказишда ѐрдам берадилар ҳамда 
нарх сиѐсати бўйича қарорлар қабул қилишга кўмаклашадилар. Улар 
сотишларнинг таърифларини таҳлил қиладилар ва сотувчилир ишининг 
самарадорлигини баҳолайдилар. Тактик даражада сотиш ва маркетинг 
тизимлари бозор тадқиқоти ва маркетинг таҳлилини ўтказишда ѐрдам 
берадилар. Операцион даражада – истиқболли буюртмачиларни топиш ва улар 
билан алоқалар ўрнатиш, сотишлар мониторинги ўтказиш, буюртмаларни 
ишлаб 
чиқиш 
ва 
товар 
истеъмолчиларини 
қўллаб-қувватлашга 

---

72 
кўмаклашадилар. Тизимлар сотилган товарнинг ҳар бир бирлиги ҳақида 
кейинчалик таҳлил қилиш учун маълумотларни тўплайдилар.
Шундай қилиб, маркетингнинг ахборот тизимлари – бу ташкилот 
маҳсулотлари ва хизматлари истеъмолчиларининг доирасини, уларнинг 
сўровлари ва эҳтиѐжларини белгилаш, бу заруратлар ва сўровларни 
қаноатлантирувчи маҳсулотлар ва хизматларни режалаштириш ва яратиш, 
уларни реклама қилиш ва илгари силжитш, ҳамда истеъмолчилар билан 
алоқаларни ушлаб туришга ѐрдам берувчи тизимлардир. 
Аввал таъкидлаб ўтилганидек, Интернет алоҳидаги буюртмачилар ва 
бошқа компанияларга сотишларни амалга оширишга кўмаклашади. Интернет-
технологиялар ҳам сотишларни ички бошқариш масалалари ва маркетинг 
вазифаларини амалга оширишда ѐрдам берадилар. Корпоратив интранет-
тармоқларнинг энг кенг тарқалган қўлланишларидан бири сотувчилар 
фаолиятини режалаштириш ва мувофиқлаштиришдан иборат. Савдо 
ходимларига нархларни янгилаш, товарни илгари силжитиш, чегирмаларни 
белгилаш ѐки рақиблар ҳақида ахборотларни йиғишда кўмаклашишлари 
мумкин. Улар товарларнинг таклифи ва сотишлар билан боғлиқ ҳужжатларга,
уларга буюртмачи остида тизатишлар киритган ҳолда, киришлари мумкин.
Интранет-тармоқлар ѐрдамида сотишлар ва маркетинг соҳасидаги 
қуйидаги вазифалар ҳал қилинадилар: 

аниқ вазиятни таҳлил қилиш;

нархларни янгилаш;

товарни илгари сиJITиш бўйича тадбирлар; 

товарни харидорларга намойиш қилиш;

сотишларга шартномалар тузиш.
Мичиган штатидаги идора мебелини ишлаб чиқариш бўйича Haworth Ins. 
of Holland компанияси сотувчилар ишини енгиллаштириш учун, Eroom деб 
аталувчи корпоратив веб-воситани ишлаб чиқди. Ушбу ҳолда ҳужжатлар ва 
мавзули мунозаралар сақланадиган лойиҳалар базасидаги ҳамкорликни қўллаб-
қувватловчи веб-сайтлар таклиф қилинадилар. Haworth компанияси сотишлар 
бўйича ҳисоботлар, сотишлар, ҳудудлар бўйича сотишлар ва ўқитишнинг 
башорати учун мўлжалланган «кўзга кўринувчи ишчи соҳани» яратган. Тизим 
кўпгина турли-туман малакатларда кўп миллатли счѐтлар билан ҳамкорликдаги 
ишни олиб боришга ѐрдам беради. 
Compaq Cомputer Cоrporation корпорацияси ўз сотишларини амалга 
оширади ва маркетинг жамоаларини интранет-тармоғи Массачусетс штатидаги 
Бедфорда (Bedford)дан Sonjoin Ins. компанияси идорасидаги интернет-
тармоқнинг корпоратив воситалари ѐрдамида қўллаб-қувватлайди. Сотишларни 
ўсишини таъминловчи Sonjoinс Field First дастуридан фойдаланиш билан,
Compaq корпорацияси савдо ходимлари белгиланган маҳсулотлар ҳақидаги 
ахборотларни ҳамда тижорат бўлими томонидан жўнатилган унинг 
рақобатбардошлигига нисбатан ахборотларни сўраб олишлари мумкин. Улар 
мижозлар учун материалларни тез чиқариб олиш, йиғиш ва тайѐрлаш учун 
интернет тармоқдан фойдаланишлари мумкин. 

---

73 
Маркетинг хизмати менежерлари томонидан қабул қилинган қарорларни 
қўллаб-қувватлаш учун бошқарувчи ахборот тизимларидан ташқари 
қарорларни қабул қилишнингқўллаб-қувватлаш тизими (ҚҚҚҚҚТ)дан ҳам 
фойдаланиш мумкин. Масалан, ҚҚҚҚҚТ харидорлар нимани харид қиладилар 
ва қандай реклама энг катта трафикни келтириб чиқаради деган саволга жавоб 
топишга ѐрдам беради. Бу натижалар компанияларга маркетинг дастурларини 
самарали ўтказиш, веб-сайтларни трафикини мувофиқлаштириш ва веб-сайтга 
кирувчилар билан харидларнинг шахслаштирилган тажрибасини бўлишиш 
мақсадида қайта лойиҳалаштиришга ѐрдам беради. 5маитерКидс.cом 
компанияси ўз веб-сайти трафики ҳақидаги маълумотларни таҳлил қилгандан 
кейин кўпгина кирувчилар норози бўлиб қолганликларини аниқлади, чунки 
«Покемон» каби оммавий ўйинчоқни қидириш «натижалар топилмаган» хабари 
билан тугаган. Шундан кейин компания ўзининг веб-сайтига ўзи томонидан 
сотилаѐтган баъзи бир маҳсулотларни автоматик намойиш қилиш учун 
қўшимча ишлов берган. 
Бошқа ҚҚҚҚҚТ корхоналар тизимларидан маълумотларга эга веб-
сайтнинг трансакциялари ҳақидаги маълумотларни бирлаштирадилар. Совғалар 
бюроси каби Делла.cом Истаклар рўйхати жамловчиси ўзининг корпоратив 
тизими ва рўйхатга олиш қайдномаси тармоқларидан харид қилишга 
буюртмалар ҳақидаги маълумотларни мижозлар маълумотларини сақлагичга 
кўчириб ѐзадилар. Маркетинг таҳлили дастурий воситаси Эпипҳанйдан 
мижознинг тенденцияларини, масалан, мижозлар қаердан келадиларни аниқлаб,
сайтда қанчалик узоқ ушланиб қоладилар ва қандай реклама воситалари энг 
фойдали мижозларни жалб қилишини белгилаш учун фойдаланилади. 
Делла.cом сайти ўз фаолиятини тўйлар сифатида бошлаган, аммо доимий 
мижозлар ластлаб кўзда тутилганга қараганда мавсумийроқ бўлган. Шунга 
кўра, раҳбарлик веб-сайтни кенгроқ машҳур бўлган совғалар бюросига 
айлантирган.