И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Бошқарув ахборот тизимларининг асосий қисмлари. Кирувчи ахборот 
тизимининг операцион поғонасидан келиб тушади. Чиқувчи ахборотлар қарор 
қабул қилиш учун қулай шаклда бошқарув ҳисоботлари кўринишида 
шаклланади. 
Маълумотлар базасидаги маълумотлардан мос равишдаги дастурий 
таъминот ѐрдамида даврий ва махсус ҳисоботлар тайѐрланади, улар ташкилотда 

---

50 
қарор қабул қилишда қатнашувчи мутахассисларга етказилади. Кўрсатилган 
ахборотни олиш учун маълумотлар базаси қуйидаги 2 элементдан ташкил 
топган. 
1. Корхона ўтказадиган амалларни баҳолаш асосида йиғиладиган 
маълумотлар. 
2. Бошқарув объектининг (фирма бўлимлари) режалаштирилган ҳолатини 
аниқловчи режалар, станлартлар, бюджет ва бошқа меъерий ҳужжатлар. 
5.1-расмда БАТни сотиш, ишлаб чиқариш ва бухгалтерия ҳисоби билан 
боғлиқ амаллар ҳақидаги маълумотларни қайта ишлаши ва уларни менежерлар 
ҳисобот олишлари мумкин бўлган махсус файлларга жойлаштириш жараѐни 
кўрсатилган. 
5.1-расм. БАТнинг СДҚИТ билан алоқаси 
БАТнинг маълумотлари стандарт алгоритмларни қўллаш билан 
саволларга жавобларни олдиндан олиш имкониятини беради. 
 
5.4. Қарор қабул қилишга кўмаклашувчи тизимлар 
70 йилларда бир қатор компанияларда ахборот тизими ривожлана 
бошлади, улар анънавий БАТ тизимларидан фарқ қилади, бу янги тизимларни 
ишлаб чиқишдан мақсад якуний фойдаланувчи маълумот ва моделлардан 
фойдаланиб, яримтузилмали ва тузилмасиз муаммо ва масалаларни ҳал этишга 
ѐрдам бериш бўлган. 80 йилларда бу тизимлар гуруҳ ва бутун ташкилотга 
қўлланилган. Бу тизимлар қарор қабул қилишга қўлланувчи тизимлар (ҚҚҚКТ) 
деб номланади. Юқорида қайд этилганидек, қарор қабул қилишга 
кўмаклашувчи тизимлар фойдаланувчига бошқарув қарорларини қабул 
қилишга, маълумотларни бирлаштиришга, мураккаб таҳлилий моделларидан 
Транзакцияларни қайта ишлаш 
тизими 
Ахборотни бошқарувчи тизимлари 
Буюртма 
ларни қайта 
ишлаш 
тизимлари 
Ресурсларни 
режалаштир
иш 
тизимлари 
Асосий 
китобга 
кўмакла 
шувчи 
тизим 
Буюртма 
ларни қайта 
ишлашнинг 
файлли 
тизимлари 
Ишлаб 
чиқариш 
бўлимидаги 
маълумотлар 
Бухгалте 
рия 
файллари 
Дона 
маҳсулот 
харажатлари 
ҳақидаги 
маълумотлар 
Сотув 
ҳақидаги 
маълумотлар 
Маҳсулот 
ўзгаришлари 
ҳақидаги 
маълумотлар 
Харажатлар 
ҳақидаги 
маълумотлар 
БАТ 
тизими 
Ҳисоботлар 
БАТ файллари 

---

51 
фойдаланишга қулай дастурий таъминот билан ѐрдам беради ва бу ягона кучли 
тизим яримтузилмали ва тузилмасиз қарорларни қабул қилишга кўмаклашади. 
ҚҚҚКТ ҳар куни фойдаланувчи томонидан ишлатилади ва бошқарилади. 
ҚҚҚКТнинг асосий тамойили фойдаланувчига муҳим маълумотлар 
блокини осон бошқарилувчи мураккаб моделлардан фойдаланиб, таҳлил қилиш 
учун зарур воситаларни беришдан иборат. ҚҚҚКТ ахборот эхтиѐжларига жавоб 
бериш учун эмас, балки имкониятлар тақдим этиш учун ишлаб чиқилган. 
Маълумки, тузилмали, тузилмасиз ва қисман тузилмали масалалар 
орасида катта фарқ мавжуд. 
Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, қарор қабул қилиш жараѐнида ҚҚҚКТлар 
муқобил йўлларни лойиҳалаш, жихозлашга ѐрдам беради ва уларни амалга 
ошириш жараѐнларини назорат қилади. Катта ташкилотларда қарорлар фақат 
бир шахс томонидан қабул қилнади, деб ўйлаш нотўғри, кўпинча қарорлар 
жамоа томонидан қабул қилинади. 
ҚҚҚКТнинг асосий таркибий қисмлари 5.2-расмда кўрсатилган. Уларга 
маълумотлар базаси, модели, фойдаланувчи интерфейси киради.