I karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

Tayyor mahsulot deb - barcha ishlov operatsiyalaridan o’tib, Tayyor holga
keltirilgan, belgilangan davlat standarti yoki texnik talablarga javob beradigan,
texnik nazoratdan o’tgan mahsulotga aytiladi. Tayyor mahsulot tarkibiga
buyurtmachi korxonalar uchun bajarilgan ish va xizmatlar hamda ushbu korxonaga
qarashli ishlab chiqarishdan tashqari xo’jaliklar uchun bajarilgan ish va xizmatlar
ham kiradi.
Sotish uchun mo’ljallangan mahsulot tovar mahsuloti deb nomlanadi.
Uning tarkibiga sotish uchun mo’ljallangan Tayyor mahsulotlar, yarim Tayyor
mollar, buyurtmachi korxona va muassasalar uchun bajarilgan sanoat xarakteriga
ega bo’lgan ishlar kiradi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida narx turlari ko’payadi: ulgurji, chakana
narxlardan tashqari yana ichki, xalqaro narxlar mavjuddir. Ichki narx tovarlarga
davlat ichkarisidagi belgilangan narx, xalqaro narx esa tovarlarga xalqaro bozorda
belgilangan narxdir. Bo’lardan tashqari Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida ikki
xil narx amal qiladi :
1. Erkin narx.
2. Davlat tomonidan belgilanadigan narx
Davlat tomonidan belgilanadigan narx keyinchalik qisqarib boradi, erkin
narxning doirasi kengayib boradi. Korxonalar o’z ishlab chiqargan mahsulotlarini
erkin narxda iste’molchilar bilan kelishilgan narxda sotishga intiladilar. Kamyob
mollarni tovar birjasi orqali sotish, kim oshdi savdosi orqali sotish keng rivojlanadi.
Omborga qabo’l qilingan va xaridor korxonalariga jo’natilgan mahsulot
buxgalteriya hisobida haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo’yicha aks etiriladi. Biroq
sexlardan mahsulot omborga qabo’l qilinganda uning haqiqiy tannarxi ma’lum
bo’lmagani uchun mahsulot harakatini hisobda qabo’l qilingan reja tannarxi yoki
ulgurji bahoda hisobga olinadi, ya’ni baholanadi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida korxonalarning mahsulot (ish,
xizmat)larni sotish jarayonlarini tahlil qilishda moliyaviy va boshqaruv tahlilining
asosiy vazifalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
1. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotish hajmi bo’yicha belgilangan biznes-rejaning
asosliligini aniqlash;
2. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotish rejasining umumiy hajmda hamda shartnoma
majburiyatlarini hisobga olgan holda bajarilishiga ob’etiv baho berish;
3. Mahsulot (ish, xizmat)larning sifat ko’rsattkichlarini o’rganish va ularning sotish hajmiga ta’sirini aniqlash;
4. Mahsulot sotish hajmlarining dinamik o’zgarish sabablarini aniqlash va baho berish;
5. Mahsulot sotish hajmiga ta’sir etuvchi omillarni hisoblash va ularga baho berish;
6. Shartnoma majburiyatlarini buzilishi, bajarilmaslik sabablarini aniqlash va unga baho berish;
7. Mahsulot sotish hajmini oshirish imkoniyatlarini ko’rsatib berish. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotish jarayonlarini tahlil etishda tahlil uchun kerakli bo’lgan axborot manbalari quyidagilar hisoblanadi:
• korxonaning biznes reja ma’lumotlari;
• sotish jarayonlari bo’yicha dastlabki buxgalteriya hisobi ma’lumotlari;
• “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” ma’lumotlari;
• “Korxona (birlashma)ning mahsuloti bo’yicha hisobot”i ma’lumotlari;
• boshqa qo’shimcha ma’lumotlar.