I karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

4. Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili

Turli mulk shaklidagi firma va kompaniyalar yil davomida o’zidagi mavjud

bo’lgan barcha moddiy, mehnat va moliyaviy boyliklaridan oqilona foydalanishi
hamda yil davomida uzluksiz samarali aylanishini ta’minlashi talab etiladi. Samarali
faoliyat tashkil etilganda mahsulotlar ishlab chiqarish bozordagi talabni e’tiborga
olgan holda yil mobaynida bir xil hajmda bo’lishiga erishiladi. Buning uchun
korxonalar kunlik, haftalik, oylik, chorak, yarim va yil mobaynida mahsulotlar
ishlab chiqarish hajmini biznes rejada mo’ljallangan miqdorda bajarilishini tahlil
etishi lozim.
Ayrim korxonalar yillik, kvartal, oylik rejalarini ortig’i bilan bajarishi mumkin,
ammo ayrim oylarda ishlab chiqarishni bir maromda tashkil eta olmasligi mumkin.
Mahsulot ishlab chiqarishdagi maromiylikni buzilishi shartnoma majburiyatlarini
barbod bo’lishiga, uning oqibatida jarimalar to’lanilishiga olib keladi. Amaldagi
tajribalar shuni ko’rsatadiki, ayrim firmalar oylik ishlab chiqarish biznes reja
ko’rsatkichlarini qisqa kunlarda hal etishni mo’ljallashadi. Lekin mahsulotlarning
sifati talabga javob bermaslikka, ombordagi sotilmay qolgan tovarlar qiymatini
keskin ortishiga hamda iste’molchilarga jo’natiladigan tovar muddatlarini
buzilishiga olib keladi.
Firmaning maromida ishlayotganligini tahlil etishda har 10 kunlikda ishlab
chiqarilgan tovarlarni oylik mahsulotda tutgan ulushi hisoblanadi va aniqlangan
ma’lumotlar biznes reja ko’rsatkichlari bilan taqqoslanib, faoliyatning maromida
bo’layotganligiga baho beriladi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida korxonalarning mahsulot sotish
jarayonlarini tahlil qilishning ahamiyati, tahlil vazifalari va manbalari
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mulk shaklidan qat’iy nazar barcha
firma va kompaniyalarda mahsulotlarni eng avvalo sotish uchungina ishlab
chiqarishni tashkil etadilar. Faqatgina buyurtmachi talabi asosida va
iste’molchilarning didini mo’ljallab, barcha talabni qondirish maqsadida sifatli
tovarlar ishlab chiqarishga harakat qiladilar. Mahsulotlarning o’z muddatida sotilishi
ishlab chiqarishni maromida davom etishini ta’minlaydi, boyliklarning aylanishini
tezlashtiradi. Mahsulot sotish orqali qilingan doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar
qoplanadi va firma foyda ko’rishni mo’ljallaydi. Sotish hajmi ishlab chiqarish
jarayonining so’nggi bosqichidir. Mahsulot sotishdan kelgan tushum orqali korxona
birinchi galdagi to’lovlarni amalga oshiradi, ya’ni, davlat byudjeti oldidagi
majburiyatlarini bajarishga, nobyudjet fondlariga ajratmalarni to’lashga, o’z ishchi
va xizmatchilari bilan mehnat haqi yuzasidan to’lovlarni bajarishga, olgan kredit va
qarzlarini qaytarishga, mol yetkazib beruvchilar bilan hisoblashishlarni amalga
oshirishga harakat qiladi. Bu hisob-kitoblarning o’z vaqtida bajarilishi turli xil
jarima, iqtisodiy ogohlantirishlar va penyalar to’lashdan korxonani qutqaradi.
Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning o’z vaqtida sotilishi korxonaning ijobiy
moliyaviy natijaga erishishi, dividend to’lovlarini o’z vaqtida amalga oshirishi, mulk
va mablag’larning uzluksiz hamda samarali aylanishi kabi ko’pgina moliyaviy ahvol
munosabatlarini yaxshilash imkoniyatini tug’diradi. Sotish jarayonini muddatida
bajarilishi korxonaning ishlab chiqarish va ta’minot jarayonlarini ham tezlashishiga
ta’sir etadi, debitorlik va kreditorlik qarzlarini qisqartiradi, pul oqimlarini ijobiy
bo’lishini ta’minlaydi. Bu fikrlarni oddiy ifodalash maqsadida quyida
Mablag’larning korxona va firmalardagi harakat qilishini chizma shaklda keltiramiz:
Sotish bo’yicha rejaning bajarilishida Tayyor mahsulot va uning sifati muhim
o’rin tutadi.