I. G‘afurov, O. Mo‘minov, N. Qambarov tarjima nazariyasi

§2. Leksik birliklar tarjimasi
;ksik birlik tarjimasi haqida so‘z yuritishdan oldin leksik birlik tushunchasi nimani ifodalashini aniqlab olish lozim. Leksik birlik deganda aksariyat hollarda so‘z tushuniladi. Leksik birlikni bunday tushunish leksikologik nuqtai nazardan olganda to‘g‘ridir. Biroq leksik birlik tarjima nuqtai nazaridan olganda yuqoridagidek tushunganda o‘zini oqlamaydi. Leksik birlikni tarjima nuqtai nazaridan tushuntirib berish tarjima birligi tushunchasini hal etish bilan bevosita bog‘liq. L.S.Barxudarovning fikrigako‘ra, tilda mavjud bo‘lgan barcha birliklar, ya’ni fonema, morfema, so‘z, so‘z birikmasi hamda gap tarjima birligi bo‘lishi mumkin. Stepanov esa tarjima birligi deb freymlarni (so‘z va gap tuzilmasini) olish mumkin deb
V hisoblaydijBizningcha, yuqoridagi aytilgan fikrlar ma’lum darajada to‘g‘ridir, chunki til birliklari bilan tarjima birliklari bir-biriga to‘g‘ri keladigan holatlar ham bo‘Iadi, biroq bu narsa doimiy xarakterga ega emas. Shuni hisobga olib, biz tarjima birligini aniqlashdan oldin tarjimada leksik birlik nimaligini bilib olishimiz lozim.
M a’lumki, tarjimada bitta tushunchaga bitta tushunchaning to‘g‘ri kelish holatlari nisbatan kam uchraydi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, tarjimada so‘zga so‘z, so‘zga so‘z birikmasi, so‘zga gap to‘g‘ri kelishi mumkin. Shuning asosida tarjimadagi leksik birlik deganda biz so‘z va so‘z birikmasini, hatto bitta so‘zga to‘g‘ri keladigan frazeologik birlikni ham tushunishimiz mumkin. Bunda ikki va undan ortiq so‘zdan iborat boigan frazeologik birlik bitta so‘z ma’nosiga to‘g‘ri kelgan bo‘lishi iozim.
Agar asliyatdagi so‘zga tarjima tilida bitta so‘z to‘g‘ri kelsa, u holda ikki tildagi so‘z ma’nolari to‘ 1iq ekvivalentga ega bo‘lgan hisoblanadi. Bunday so‘zlar sirasiga odatda atoqli otlar, geografik

va joy nomlari, korxona, tashkilot, muassasa, idora, kema va mehmonxona nomlari va shu kabilar kiradi. Ekvivalentlar aksariyat hollarda monosemantik, ya’ni bitta ma’noga ega boMgan so‘zlardir. asliyatdagi so‘zga tarjima tilida bitta so‘z qisman to‘g‘ri kelsa, bunda biz qisman ekvivalentlar haqida fikr yuritishimiz lozim.

Tarjima nazariyasida qisman ekvivalentlarning uch turi ham ajratiladi. Bunga sabab bir tilda boshqa tilga to‘g‘ri keladigan, ekvivalentdan у tashqari yana bir nechta so‘z ma’nolaridan iborat bo‘lishi mumkin. Mazkur ko‘p ma’noli so‘zning bittasi ekvivalent, qolganlari esa /Ь | qo'shimcha ma’no sifatida namoyon bo‘lad£ Masalan, ingliz tilidagi ko‘p ma’noli “cover” so‘zini oladigan bo‘lsak, u o‘zbek tilidagi “yopmoq”, “solmoq”, “to‘shamoq”, “ustiga yozmoq”, “bekitib (yopib) qo‘ymoq”, “yashirmoq” hamda “(matbuotda, maqolada) yoritmoq” ma’nolariga ega.

• 
  (^Semantik munosabatning ikkinchi varianti qisman ekvivalent so‘zga to‘g‘ri keladigan ma’noning kesishishi hodisasi. Bu degani ikki tildagi muayyan so‘z bir xil ma’no yoki ma’nolarga ega bo‘lishi mumkin va shunday bo‘lsa ham ayni paytda ularning bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan ma’nolari ham bo‘lishi mumkin. So‘zning bu ma’nolari
  

turlicha bo‘lishiga asliyat va tarjima tillari turli oilalarga mansub	^
boMganligi, o‘zlashtirilgan so‘zlar boshqa tillardan olingani va	f 1
boshqa bir qator lingvistik va ekstralingvistik omillar sabab bo‘ladi. (
Masalan, ingliz tilidagi “ball” 1 va “ball”2 omonim so‘zlami oladigan
bo‘lsak, quyidagi farqlarni ko‘rish mumkin: “balP’l “koptok, to‘p”
va ball”2 “bal (raqs kechasi)”. 0 ‘zbek tilida “bal” so‘zi faqat raqs
manosiga ega. Demak, bu so‘zlami muqobilini topish kontekstning
ahamiyati katta.
r''*Munosabatlaminguchinchi varianti eng murakkab ekvivalentlar
turiga kiradi. Gap shundaki, turli xalqlar ob’yektiv reallikni turlicha
qabul qiladi va uni tilda turlicha, o‘ziga xos ravishda aks ettiradi.Л	,
M a’ lumki, ingliz tilida “qo‘l” tushunchasini ifodalashni bir necha tuff~