|
I BOB OPEK TASHKILOTININNG UMUMIY TAVSIFI
1.1 OPEK tashkil topish evolutsiyasining nazariy asoslari
OPEK (Neft eksport qiluvchi davlatlar organizatsiyasi) asosiy maqsadi a’zo bo’lgan davlatlar orasida neft siyosatini nazorat qilish bo’lgan neft eksport qiluvchi davlatlar organizatsiyasi .Neft monopoliyasiga qarshi kurashish maqsadida neft eksport qiluvchi rivojlanayotgan davlatlar o`z kuchlarini birlashtirish uchun organizatsiya tashkil qilingan. 1960- yilda Bog’dodda jahon bozoriga neft yetqazib beruvchi asosiy davlatlar Venesuela, Iroq, Eron, Quvayt va Saudia Arabistoni organizatsiyani tashkil qilishdi. Organizatsiya tashkilotchisi uzoq vaqt davomida neft monopoliyasidan aziyat chekkan Venesueladir. Yaqin Sharqda neft monopoliyasiga qarshi kurashish g’oyasi OPEK tashkil qilinguncha asosiy maqsad hisoblangan. Bu haqda 1953-yil Arab ligasi davlatlari yig’ilishida imzolangan neft muammosini hal qilishga bag’ishlangan Iroq-Saudia kelishuvi ham guvohlik beradi. Organizatsiyaning tuzilishiga 1959-yilda Xalqaro neft kartelining neft narxining pastlatishga va AQSH ga neft importini cheklash to’g’risidagi qarorini e’lon qilinishi sabab bo’ldi. OPEK tashkil qilungunga qadar jahon neft bozorini aynan o`sha Xalqaro neft karteli nazorat qilar edi. Ular “yeti opa-singillar” yirik neft kompaniyalari quyidagi kompaniyalar : Eksson, Mobil, Galf, Teksako, Standard Oil Californy, British Petroleum va Royal Dutch .OPEK BMT tomonidan 1962-yil 6-sentabrda ro’yhatga olindi. OPEK ustavi 15-, 21- yanvar 1961-yilda Karakasdagi 2- konferensiyada tasdiqlandi. 1965-yilda ustav butunlay ko’rib chiqildi va bundan keyin ham unga bir necha o’zgarishlar kiritildi. Jenevada joylashgan OPEK shtab kvartirasi keyinchalik Venaga ko’chirilgan.
Bugungi kunda OPEK davlatlari safiga umumiy 12 ta davlat kiradi. Bular Aljir,Angola, Ekvador, Eron, Iroq, Quvayt,Liviya, Nigeriya,Qatar, Saudiya
Arabistoni, BAA,Venezuela, 1992-yildan 2007 –yilgacha Ekvador a’zoligini to’xtatadi. Gabon 1995, Indoneziya 2009- yilda a’zoligini rasman to’xtatadi1.
Organizatsiya tashkil qilishning asosiy maqsadlari
A’zo davlatlarning neft siyosatini muvofiqlashtirish va soddalashtirish
A’zo davlatlar manfaatlarini himoya qilish
Jahon bozorida neftning barqaror narxini taminlash
Neft ishlab chiqaruvchi davlatlaning manfaatlarini himoya qilish va ta’minlash
1. neft ishlab chiqaruvchi davlatlarning barqaror daromadi
2. istemol qiluchi davlatlarni neft bilan samarali, foydali va doimiy ta’minlash
3. neft sanoatidagi invistitsiyalardan keladigan barqaror foyda
4. hozirgi va kelajak avlod uchun atrof muhit himoyasi
5. jahon bozoridagi barqaror neft narxini taminlashda OPEK davlatlari hamkorligi
OPEK ning tashkiliy tuzilmasi
OPEK ning oliy organi davlatlar ministrlari konferensiyasidir va albatta har bir davlatning a’zolari mavjud bo’lgan direktorlar uyushmasi ham faoliyat yuritadi. Konferensiya uyushma tomonidan taqdim etilgan taklif hamda byudjetni hisobga olgan holda organizatsiyaning siyosiy yo’nalishlari, kelgusidagi choralar-tadbirlarni belgilaydi. Konferensiya organizatsiyaning prezidentini tanlaydi va Bosh kotibini saylaydi. Boshqaruvchi uyushma OPEK ustavining quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
Organizatsiya ishlarini boshqarish va konferensiya qarorlarini bajarish,
Bosh kotib tomonidan qo’yilgan savol va takliflarni ko’rib chiqish, yechimini topish,
Komissiyaga takliflar kiritish,
Byudjet tarkibi haqida ma’lumotlar,
Bir yillik muddatga organizatsiya auditorini tayinlash,
Auditor dokladlarini ko’rib chiqish,
Konferensiya hal qiluvchi proektlar tayyorlash,
Konferensiyaning navbatdan tashqari yig’ilishini tashkil etish.
Kotibiyat o’z siyosatini boshqaruvchilar uyushmasi orqali amalga oshiradi. Bosh kotib organizatsiyaning asosiy javobgar shaxsi hisoblanib uni boshqaradi.
1976-yildagi neftdan kelgan yirik daromad natijasida OPEK xalqaro rivojlanish fondini tashkil qildi. Bu rivojlanish yo’lidagi ko’p tarmoqli institute hisoblanadi.Uning shtab kvartirasi ham Venada joylashgan. Fond OPEK ga a’zo mamlakatlar va boshqa rivojlangan davlatlar bilan hamdo’stlik aloqalarini olib boradi. OPEK ga a’zo mamlakatlar hamda rivojlangan mamlakatlarga foyda keltiruvchi boshqa xalqaro institutlar fond yordamidan foydalanishlari mumkin. Fond uch xil turdagi zayomlarni taklif qiladi: proektlar , programmalar, to’lova balansini qo’llovchilar uchun. Fond resurslari invistitsiya va kredit operatsiyalari hamda ixtiyoriy davlat soliqlaridan tashkil topadi.
OPEK ning jahon neft bozoridagi boshqaruvi juda oddiy mexanizmdan iborat. U neft qazib olishni kamytirish yoki ko’paytirish , a’zo davlatlarning mavjud kvotalarini nazorat qilish orqali jahon neft narxini barqaror holatda ushlab turishga harakat qiladi.
OPEK "Savati"
OPEK "Savati" (OPEC Reference Basket of crudes) atamasi rasmiy ravishda 1987 yil 1 yanvarda kiritilgan. 2009-yil Iyun oyi o`rtalarida "savat" narhi neft qazib oluvchi davlatlar tomonidan qazib olininuvchi 12 turdagi neftlar narhlari o`rtacha arifmetik ko`rsatkichi orqali aniqlanadi: Saharan Blend (Aljir), Oriente (Ekvador), Iran Heavy (Eron), Basra Light (Iroq), Kuwait Export (Quvayt), Es Sider (Liviya), Bonny Light (Nigeriya), Qatar Marine (Qatar), Arab Light (Saudiya Arabistoni), Murban (BAA) va Merey (Venesuela), Girassol (Angola)
OPEK “savati”
1.1.1-jadval.
OPEK “savati” ning o’rtacha yillik narxlari (AQSH dollarida) 2
|
2001
|
23.12 $
|
2002
|
24.36 $
|
2003
|
28.10 $
|
2004
|
36.05 $
|
2005
|
50.64 $
|
2006
|
61.08 $
|
2007
|
69.08 $
|
2008
|
94.45 $
|
2009
|
61.06 $
|
2010
|
77.45 $
|
2011
|
107.47 $
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
