I bob. Mtt da bolalarni vaqt bo‘yicha tasavvurlarini shakllantirish

Katta guruh
O‘quv yilining boshida katta gruppa bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi kabi vaqt qismlari haqida tasavvurlar mustahkamlanib vaqt bolalar faoliyatining konkret mazmuni va ular atrofidagi kattalar bilangina emas, balki vaqtning ob`ektivroq ko‘rsatkichlari - tabiat hodisalari (quyosh chiqishi) bilan bog’laydilar.
Tarbiyachi bolalar bilan va ular atrofidagi kattalar bilan kun davomida nima qiladilar, ularni qanday izchillikda qachon bajaradilar, erta tong kunduz kechqurun haqidagi taassurotlari to‘g’risida suhbatlashadi. U bolalarga tegishli she`r va hikoyalarni aytib beradi. Ko‘rsatma material sifatida bolalarning kun davomida xilma xil faoliyat turlari aks ettirilgan rasm va fotosuratlardan foydalaniladi: o‘rin ko‘rpalarni yig’ish, ertalabki gimnastika, yuvinish, ertalabki nonushta. Sutka qismlari haqida tasavvurlarni aniqlashda didaktik o‘yinlar, masalan, bizning kun o‘yini yordam beradi.
"Kecha", "bugun", "ertaga" kabi vaqt belgilarining o‘zgaruvchanligi va nisbiyligi bolalarining ularni o‘zlashtirishlarida qiyinchilik tug’diradi. Besh yoshli bolalar bu so‘zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so‘zlarning mazmun ahamiyatini ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: "Biz siz bilan kecha qaerda bo‘ldik?", "Parkka qachon borgan edik?".
Bolalarni vaqt terminlari ustida mashq qildirish uchun katta gruppada so‘zli didaktik o‘yinlar hamda o‘yin mashqlaridan, masalan, "Davom ettir!" o‘yinidan foydalaniladi. Bu mashqni koptok bilan o‘ynaladigan o‘yin formasida o‘tkazish mumkin. Bolalar doira bo‘lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla aytib, koptokni tashlaydi. Kim koptokni ushlab olsa, o‘sha bola tegishli vaqtni aytadi. Masalan: tarbiyachi koptokni tashlab: "biz pochtaga bordik", - deydi. Bola esa koptokni ushlab olib "kecha" - deb jumlani tugatadi.
Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining konkret mazmuni bilan bog’laydilar.
Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta kunlarining nomini shuningdek, kecha haftaning qaysi kuni ertaga qaysi kuni ekanligini aytadilar.
Matematika mashg’ulotlarida vaqti - vaqti bilan bolalarga hafta kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oldin va keyin qanday kun kelishini aytish. Pedagog "qaysi kunlari rasm chizish mashg’ulotimiz bor? Musiqa mashg’ulotichi? deb savollarni almashtirib turadi.
Bolalar tartib bilan sanashni, hafta kunlarini tartib bilan aytishni o‘rganib olganlaridan keyin kunni tartib nomeri bilan bog’laydilar.
Hafta kunlarining izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun "Hafta kunlari" so‘zli didaktik o‘yindan foydalanish mumkin.
Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish bolalarda takrorli vaqtning o‘zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo‘lishiga uning ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi.

Bolalarda vaqtinchalik g'oyalarni shakllantirish kundalik hayotda bo‘lishi kerak. Turish, ertalabki mashqlar, ovqatlanish, darslar va dam olish uchun qat'iy belgilangan vaqtlar bu ishga hissa qo‘shadi. Pedagog kun davomida turli vaqt davrlarining odamlar faoliyatining tabiati bilan bog'liqligiga qayta-qayta e'tibor qaratadi. U kunning bir qismini nomlaydi va unga mos keladigan ishlarni sanab o‘tadi: “Hozir tong otdi. Siz gimnastika bilan shug'ullangansiz. Yuvildi va endi nonushta qilasiz. Yoki: "Bu kun kunduzi. Kunduzi dadalar va onalar ishlaydi, biz esa o‘ynaymiz.

Bitta bola yoki bolalarning kichik guruhi bilan suhbatlashganda, o‘qituvchi kechasi, ertalab (turganida), tushdan keyin va hokazo nima qilganliklarini aytib berishni taklif qiladi.
Sinfda kunning qismlari haqidagi g'oyalar mustahkamlanadi. O‘qituvchi bolalarga har bir davr uchun xarakterli faoliyat turlarini tasvirlaydigan rasmlarni (fotosuratlarni) ko‘rsatadi va so‘raydi: "Rasmlarda chizilgan bolalar nima qilishadi?", "Ular buni qachon qilishadi?", "Siz qachon o‘ynaysiz?" (yurish, uxlash)? O‘qituvchi kun, tun, ertalab, kechqurun chizilgan rasmni topish uchun topshiriqlar beradi. Shuningdek, u kunning turli qismlariga xos bo‘lgan odamlarning amaliy harakatlarini tasvirlaydigan hikoyalar, she'rlar, beshiklardan parchalarni o‘qish uchun ishlatilishi mumkin.
Ushbu oddiy harakatlar yordamida kichik guruh bolalarida ertalab, tushdan keyin, kechqurun, tun so‘zlari asta-sekin o‘ziga xos mazmun bilan to‘ldiriladi, hissiy rangga ega bo‘ladi. Bolalar o‘z nutqlarida ulardan foydalanishni boshlaydilar.
O‘rta guruh.
Yosh guruhda bo‘lgani kabi, vaqtni yo‘naltirish bolalarda asosan kundalik hayotda rivojlanadi. Bu mustahkam hissiy asosga asoslangan bo‘lishi muhimdir. O‘qituvchi bolalarning faol lug'atiga kun qismlarining nomlarini o‘rnatadi, bu vaqt davrlari haqidagi fikrlarni chuqurlashtiradi va kengaytiradi, ularning o‘zgarishi ketma-ketligiga e'tibor qaratadi. Bolalar ertalab har doim kechadan keyin kelishini va uning o‘rnini kunduzga, kunduzni kechqurun va kechqurun tunga bo‘lishini bilishadi.
Kunning qismlari ketma-ketligi haqidagi g'oyalarni rivojlantirish uchun rasmlarni ko‘rib chiqish va ular asosida hikoyalar tuzish tavsiya etiladi. Siz bolalarni rasmlarni to‘g'ri ketma-ketlikda joylashtirishga va kunning qismlarini tartibda nomlashga taklif qilishingiz mumkin. Ushbu mashqlar asosida yil oxiriga kelib bolalarda kun haqida umumlashtirilgan g'oyalar shakllanadi, ular kun so‘zlarining ma'nosini tushuna boshlaydilar.
Kundalik muloqot jarayonida bolalar "kecha", "bugun", "ertaga" tushunchalarini farqlashni o‘rganadilar. Masalan, bolalarga yangi o‘yinchoqni ko‘rsatishdan oldin, o‘qituvchi ularni bugun yangi o‘yinchoq bilan o‘ynashlari haqida ogohlantiradi. U kecha nima qilganlarini, bugun ertalab nima qilishlarini eslashni taklif qiladi, bayram qachon bo‘lganini (kecha, ertaga) so‘raydi, bugun nima qilishlarini va ertaga nima qilishlarini tushuntiradi ("Bugun biz haykaltaroshlik qilamiz va ertaga biz chizamiz"; "Kecha biz saytni sayr qildik, va bugun biz o‘rmonga (bog') boramiz" va boshqalar).
Bundan tashqari, aniq misollar yordamida o‘qituvchi "tez", "sekin" tushunchalarining mazmunini ochib berishi kerak, shunda bolalar ulardan foydalanishlari mumkin. Kiyinayotganda tezroq kiyinganlarni maqtaydi, sekinroq kiyinganlarni qoralaydi; yurishlarda, piyoda va velosipedchining, avtomobil va poezdning, tırtıl va qo‘ng'izning harakat tezligini taqqoslaydi.
Katta guruh.
Bolalarni kun tushunchasi bilan tanishtirish davom etmoqda. Yangi ma'lumotlar bolalarning ertalab, tushdan keyin, kechqurun va tungi vaqtlar haqida allaqachon bilishlarini hisobga olgan holda beriladi. Bola har kuni tabiat hodisalariga ko‘ra kunning bir qismini o‘rganadi (quyosh yorqin porlaydi - kunduz; qorong'i tushadi - kechqurun va hokazo).
Kunning turli vaqtlarida turli xil mashg'ulotlar bilan shug'ullanadigan bolalarni tasvirlaydigan rasmlar, fotosuratlar kunning qismlari haqida g'oyalarni birlashtirishga imkon beradi; bu didaktik o‘yinlar "Bizning kunimiz", "Davom et!"; og'zaki didaktik o‘yinlar, unda bolalar vaqtni bildiruvchi so‘zlar bilan so‘zlar, jumlalar, hikoyalar o‘ylab topadilar.
O‘qituvchi ertalab, tushdan keyin, kechqurun, tun birgalikda bir kunni tashkil qilishini tushuntiradi, lekin ko‘pincha, kun ma'nosida odamlar kun so‘zini ishlatishadi; bir kun boshqasiga ergashadi, etti kun haftani tashkil qiladi, haftaning har bir kuni o‘z nomiga ega. Bolaga haftaning kunlarining nomlarini eslab qolish osonroq bo‘ladi, agar ular muayyan faoliyat yoki hodisa bilan bog'liq bo‘lsa (seshanba kunlari - matematika va jismoniy tarbiya, payshanba kuni - musiqa darslari va boshqalar).
Bolalar tartib sanashni o‘zlashtirganlarida, o‘qituvchi haftaning har bir kunining nomini uning tartib raqami bilan bog‘lashni o‘rgatadi.
Mavjud g'oyalarga asoslanib, bolalar o‘qituvchi bilan birgalikda kecha nima bo‘lganini, bugun nima qilishlarini, ertaga qanday voqea bo‘lishini aytadilar.
Hafta kunlarining o‘zgarishini kuzatish bolalarni davriylik, vaqt o‘zgarishini tushunishga, uning harakati g'oyasini ochishga imkon beradi: kunlar kunlar, haftalar haftalar.
Tayyorgarlik guruhi.
Vaqt harakati, uning davriyligi, muntazamligi, o‘zgaruvchanligi va shu bilan birga qaytarilmasligi haqidagi g'oyalar bilan tanishish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Bu asta-sekin amalga oshiriladi - bolalar shaxsiy tajribani to‘plashlari bilan. O‘qituvchi hafta kunlarining ketma-ketligi, yil fasllari haqidagi fikrlarni mustahkamlaydi; fasllar, oylar, hafta kunlarining ketma-ketligi doimiy ekanligi bilan barcha oylarning nomini kiritadi. Etti kun (kun) haftani tashkil qiladi.
“Nima ortidan?”, “Hafta kunlari”, “Davom etish”, “Kecha, bugun, ertaga” og‘zaki didaktik o‘yinlari alohida o‘rin tutadi; og'zaki o‘yin mashqlari "Vaqt haqida hikoyalar". Oylarning nomlari va ketma-ketligi bilan tanishishda S.Ya.ning ertaklaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Marshak "O‘n ikki oy".
Bolalarda "vaqt tuyg'usi" rivojlanadi, ularga vaqtni tejash, rejimga rioya qilish o‘rgatiladi, bu kelajakdagi o‘quvchilar uchun juda muhimdir. Buning uchun bolalarni vaqt oraliqlarining davomiyligini farqlashda mashq qilish foydalidir: bir daqiqa, o‘n daqiqa, bir soat va boshqalar; “Bir daqiqada (o‘n daqiqa, bir soat) nima qila olamiz?” kabi topshiriq bering. va h.k.
Siz taqvim yordamida qiziqarli mashg'ulotlar va o‘yinlarni tashkil qilishingiz, sizni soat bilan tanishtirishingiz mumkin (shu jumladan qum soati va siferblat), soat bo‘yicha vaqtni bir soatlik aniqlik bilan aytishga o‘rgatishingiz mumkin.
Rivojlangan vaqt hissi bolalarga yanada tartibli va intizomli bo‘lishga yordam beradi.