I боб. Жиноят Кодексининг вазифалари ва принциплари

171-модда. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш
Мулкнинг жиноий йўл билан топилганини била туриб, уни ол­диндан ваъда қилмаган ҳолда олиш ёки ўтказиш -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваригача миқ­дорда жарима ёки икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.
Ўша ҳаракатлар:
а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;
б) кўп миқдорда содир этилган бўлса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки олти ойгача қамоқ ёхуд уч йилгача озодлик­дан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша ҳаракатлар:
а) жуда кўп миқдорда;
б) ўта хавфли рецидивист томонидан;
в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан юз баравари­гача миқдорда жарима ёки уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

1. Шарҳланаётган жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги шун­даки, жиноий йўл билан топилган мулкни сотиб олаётган ёки ўтказаётган шахснинг ҳаракатлари жиноятчига ушбу мулкни яшириш, сақлаш ёки ўтказишга ёрдам беради. Бундай ҳолатлар мулкни жиноий йўл билан топаётган шахсларда ишонч ҳиссини туғдиради ва улар томонидан янги жиноятлар содир этилишига туртки бўлади.

Шу муносабат билан давлат жиноий йўл билан топилган мулклардан учинчи шахслар томонидан фойдаланилишининг ол­дини олишга ҳаракат қилиб, содир этилган жиноят орқали олина­диган даромадни энг кам даражага туширишга ҳаракат қилади.
2. Ушбу модда бўйича жавобгарлик келиб чиқиши­нинг зарурий шарти қуйидагилар: жиноий қилмишнинг мав­жудлиги, унинг натижасида мулкнинг қўлга киритилиши ва асосий ҳаракат содир этилиши, яъни ушбу ҳаракатлар натижасида кимгадир зарар етказилиши ёки етказилмаслигидан қатъи назар жиноий йўл билан топилган мулкни олдиндан ваъда бермаган ҳолда сотиб олиш ёки қўлга киритиш ҳисобланади. Кўрсатилган шартлардан биронтаси мавжуд бўлмаса, шахснинг ҳаракатла­рида ушбу жиноят белгилари мавжуд деб топилиши мумкин эмас. Шу сабабли, масалан, жиноят йўли билан топилмаганлиги, балки ишлаб чиқарилганлиги айбдорга маълум бўлган мулкни сотиб олиш ёки қўлга киритишга қаратилган ҳаракат ушбу модда бўйича квалификация қилиниши мумкин эмас. Бундай ҳолда, агар амалдаги қонунчилик бўйича ушбу мулкни ишлаб чиқариш жи­ноят деб топилса, унда жиноий жавобгарлик Жиноят кодексининг махсус нормаларига кўра келиб чиқади (масалан, ЖК 176, 228-моддаларига қаранг).
3. Ушбу жиноят объекти эгалик ҳуқуқи ва бошқа мулкий ҳуқуқлар, шунингдек, жамиятда шаклланган ва қонунчиликда акс эттирилган мулкни тасарруф этиш бўйича муносабатлар ҳисобла­нади.
Мулк деганда, муайян қимматликка эга бўлган ёки уни ол­ганда ва унга нисбатан мулкий ҳуқуқни қўлга киритганда ўз қий­матини йўқотмайдиган барча ашёлар тушунилади, чунки улар, фуқаролик муомаласидан чиқарилган ёки чекланган ашёлар бўлишидан қатъи назар, сотилиши ва қўлга киритилиши мумкин.
ЖК 171-моддаси белгиларига қимматли ва рангли металлар, табиий қимматли тошлар, жавоҳир, гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар, алкогол ва тамаки маҳсулотлари, этил спирти, қалбакилаштирилган расмий ҳужжатлар, заҳарли модда­лар, қурол-яроғ, ўқ-дори, портловчи моддалар, радиоактив, пор­нографик материаллар ва маҳсулотлар, шунингдек, ғайриқонуний муомала қилиш учун жавобгарлик ЖКнинг бошқа моддаларида на­зарда тутилган мулклар кирмайди.
4. Мулкни эгаллаб олишнинг қонунга хилоф ҳолатлари сотиб олаётган ёки ушбу мулкни ўтказаётган шахсга маълум бўлса, жи­ноий йўл билан қўлга киритилган, яъни қандайдир жиноят содир этиш натижасида шахс тасарруфида бўлиб қолган ҳар қандай мулк жиноят предмети ҳисобланади. Жиноий жавобгарлик субъ­екти бўлолмайдиган ёш болалар ёки бошқа шахслар томонидан жабрланувчидан яширин равишда қўлга киритилган мулклар жи­ноий йўл билан топилган деб ҳисобланмайди. Шундай қилиб, мазкур жиноят предметининг зарурий белгиси олишнинг жиноий характери ҳисобланади (масалан, маъмурий жавобгарликка тор­тиладиган майда талон-торож қилиш содир этиш натижасида қўлга киритиладиган мулк жиноят предмети ҳисобланмайди).
Шу билан бирга, уни ишлаб чиқариш жиноят ҳисобланса ҳам, ишлаб чиқарилаётган мулкни қўлга киритиш жиноий йўл билан қўлга киритилган мулк сифатида тан олиниши мумкин эмас (ма­салан, қалбаки ҳужжатлар, пуллар). Бироқ, ушбу ашёлар ўғрилик, талончилик ҳужуми орқали қўлга киритилган бўлса ёки ўзгача талон-торож қилиш, ёхуд бошқа ғайриқонуний жиноий йўл билан қўлга киритилса ва қўлга киритилиши ишлаб чиқариш нати­жаси ҳисобланмаса, уларни жиноий йўл билан топилган деб тан олиш лозим. Бундай мулкни сотиб олиш ёки ўтказишда айбдор ҳаракатлари жиноятлар мажмуи бўйича жиноий йўл билан топил­ган мулкни олиш ва ўтказиш сифатида квалификация қилинади. Шунингдек, уни тарқатиш ижтимоий хавфли ҳисоблангани ҳолда, бундай мулкни тарқатиш ушбу модда билан квалификация қили­нади (масалан, квалификация қилишга ўғирланган порнографик материалларни олиш ва кейинчалик тарқатиш тегишлидир).
Шунингдек, жиноий йўл билан топилган маблағларга сотиб олинган мулклар ушбу жиноят предмети сифатида тан олиниши мумкин эмас.
5. Объектив томондан қилмиш билган ҳолда жиноий йўл би­лан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш сифатида муқобил ҳара­катларда ифодаланади.
Одатда, олдиндан била туриб жиноий йўл билан топил­ган мулкни сотиб олган шахс худди ўша мулкни ўтказади. Бироқ айбдор шахснинг ҳаракатларида мазкур жиноятнинг мавжудли­гини аниқлашда юқорида санаб ўтилган ҳаракатлардан биронтаси мавжуд бўлишининг ўзи етарлидир. Шунинг учун, ЖК 171-мод­даси бўйича, жиноий йўл билан топилган мулкни сотиб олмаган, фақатгина уни ўтказган шахс ҳам жавобгарликка тортилади.
Таъкидлаш лозимки, жиноятнинг объектив томонини ташкил этувчи ҳаракатлар рўйхати фақат шулардан иборат. Жиноий йўл билан топилган мулкка нисбатан содир этилган бошқа ҳаракатлар (масалан, ўтказиш, сақлаш) ЖК 171-моддаси бўйича жавобгар­ликка тортилиши мумкин эмас.
6. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш деганда, мулкни жиноий йўл билан топган шахс билан ўша мулкнинг ўз эгалигига ва тасарруфига ўтказишга қаратилган ҳар қандай ҳақ ёки бепул берилиши тушунилади. Яъни,мулкни олган шахс унга эгалик қилади, бегоналаштиради ёки ундан шахсан фойдаланади, шу билан бирга олинган мулкка нисбатан эгаликнинг юридик мулк ҳуқуқи ўтмайди. Мулкни вақтинчалик сақлаб туришга бе­риш ушбу модда моҳиятида белгиланган олиш ҳисобланмайди.
7. Жиноий йўл билан топилган мулкни ўтказиш деганда, маз­кур мулкни бошқа шахсга ўтказишнинг барча усуллари (сотиш, ҳадя қилиш, қиморда ютқазиш, айирбошлаш ва ҳоказо) тушунил­моғи лозим. Ўтказиш, ўз навбатида, пулли ёки пулсиз, мулкни ўзининг шахсий мулки сифатида тасарруф этиш ҳуқуқини қўлга киритадиган учинчи шахсга ўтказиш бўйича бир марталик ёки кўп марталик ҳаракатлардир.
Ўтказиш деганда, шунингдек, олдиндан маълум бўлган ўғир­ланган мулкни мулкий фойда олиш мақсадида гаровга ёки бошқа фойдаланишга бериш тушунилади.
8. Жиноятнинг объектив томонининг зарурий белгиси жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш тўғрисида олдин­дан ваъда берилмаган бўлишидир.
Жиноий йўл билан топилган мулкни олдиндан ваъда берма­ган ҳолда олиш ёки ўтказиш деганда, агар субъект бундай ҳара­катларни содир этишга, жиноят содир этиш йўли билан мулк то­пувчи шахсларга ваъда (розилик) бермаган бўлса, шунингдек, улар томонидан содир этилаётган жиноятлардан олдин ёки ўша вақтда ваъда бермаган (масалан, доимий равишда била туриб ай­нан бир шахслардан жиноий йўл билан топилган мулкларни олиш) ҳамда уларга унинг ёрдамига ишонишига имконият бера­диган ҳаракат қилмаган ҳолатлар тушуниланади.
Аксинча, агар жиноий йўл билан топилган маҳсулотни олдин­дан ваъда берган ҳолда олиш ёхуд уни айнан бир шахснинг ўзидан, бу маҳсулотни сотишда унга кўмаклашаётганини билгани ҳолда, доимий равишда олиш жиноятда ёрдамчи тариқасидаги иштирокчилик қилиш деб ҳисобланиши лозим.
9. Жиноятнинг тугалланган вақти ижтимоий хавфли қилмиш­нинг келиб чиқиши билан боғлиқ эмас. Била туриб жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жиноятнинг формал таркибига тааллуқлидир. Шарҳланаётган модда бўйича жиноий йўл билан топилган мулк айбдор томонидан олинган вақтдан ёки шундай мулкларни ўзидан соқит қилиб, бошқа шахсларга берган вақтдан бошлаб тугалланган деб ҳисобланади. Олдиндан сақ­лашга ваъда бермаган ҳолда кейинчалик ушбу мулкни ўтказиш мақсади, шарҳланаётган моддадаги жиноятни содир этишга тай­ёргарлик кўриш сифатида баҳоланиши лозим.
10. Бу жиноят субъектив томондан қасд­дан содир этилади. Айбдор била туриб жиноий йўл билан топилган мулкни олаётган­лигини ёки ўтказаётганлигини англайди ёки ишнинг объектив ҳолатларига кўра англаши лозим бўлади ва бундай ҳаракатлар содир этилишини хоҳлайди ёки имконият яратиб беради. Шу би­лан бирга мазкур мулк қайси жиноий йўл билан топилганлиги, ким, қачон ва қайси ҳолатларда ушбу жиноятни содир этганли­гини аниқлаш мажбурий аҳамият касб этмайди. Агар мулк бундай муайян жиноятни содир этиш орқали қўлга киритилганлигини шахс билганлиги аниқланадиган бўлса, унда унинг ҳаракатлари жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш сифатида, шунингдек, айбдорнинг ҳаракатларида ЖК 241-моддасида назарда тутилган жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш каби белгилар мавжуд бўлганда, жиноятлар жами бўйича квалифи­кация қилиниши лозим. Айбдорнинг ниятини фақатгина мулк­нинг жиноий йўл билан топилганлиги факти ва ўзининг ушбу мулкни олиш ва ўтказиш бўйича ҳаракатлари қамраб олади. Агар айбдорнинг ниятини жиноий йўли билан топилган предметларни олиш ва ўтказишга қаратилган ҳаракатлар қамраб олган бўлса, унда шахс жиноятни содир этишда ёрдамчи сифатида жавобгар­ликка тортилади (ЖК 28-моддаси). Масалан, шахс ўғирланган нарсаларни мунтазам равишда сотиб олган ва ўғрини жиноий йўл билан топилган ҳар қандай мулкни олишга ишонтирган бўлса, бундай шахс ўзганинг мулкини талон-торож қилиш иштирокчиси деб топилади ва унинг ҳаракатларини ЖК 171-моддаси бўйича квалификация қилишга йўл қўйилмайди.
Одатда, жиноят мотивлари ғаразли, шунингдек, ўзгача ҳам бўлиши мумкин, бироқ улар жиноятни квалификация қи­лишга таъсир кўрсатмайди. Масалан, шахсий характердаги мо­тивларга таяниб, шахс била туриб жиноий йўл билан топилган мулкни ўтказиши мумкин.
11. ЖК 171-моддаси бўйича шахсни жавобгарликка тортиш­нинг мажбурий белгиси шахснинг олинаётган ёки ўтказилаётган мулкнинг жиноий йўл билан топилганлигини олдиндан билиши­дир.
Била туриб деганда, мулк жиноий йўл билан топилганлигини айбдор шахс билиши ва билмаслиги мумкин эмаслиги тушуни­лади, яъни айбдор ушбу мулкнинг келиб чиқиши, у сотиб олаёт­ган шахснинг қўлига қандай келиб тушганлиги тўғрисида муайян маълумотларга эга бўлганлигидир. Агар жиноий йўл билан то­пилган мулк буюм бозоридан, кўчадан ва бошқа ҳолатларда сотиб олинган бўлса, шахс мулкни сотаётган шахсда уни ўзидан соқит қилиш ҳуқуқи мавжуд эмаслигини билмаганлиги (Фуқаролик ко­дексининг 229-моддасига биноан - инсофли эгалловчи)дан дарак беради. Олинаётган ёки ўтказилаётган мулкнинг келиб чиқиши тўғрисида билмаслик ЖК 171-моддаси бўйича жавобгарликка тортишдан холи этади.
12. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жиноятининг субъекти ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс бўлиши мумкин.
Мансабдор шахс ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда 205-модданинг аломатлари билан содир этиланида жи­ноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказишни содир этса, унинг қилмиши жиноятлар мажмуи бўйича ЖК 171-моддаси ва Жиноят кодексида ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилганлик учун жавобгарлик белгиланган 205-моддаси билан квали­фикация қилинади.
13. ЖК 171-моддаси 2-қисмида жиноятнинг:
а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;
б) кўп миқдорда содир этилиши учун жавобгарлик назарда ту­тилган.
14. ЖК 171-модда 3-қисмида жиноятнинг:
а) жуда кўп миқдорда;
б) ўта хавфли рецидивист томонидан;
в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган.
Мазкур белгилар ЖК 164-моддаси таҳлилида шарҳланган ва ушбу моддага нисбатан қандайдир алоҳида ўзига хос хусусият­ларга эга эмас.