I bob. Ishchi kuchiga sarflanadigan xarajatlarni nazariy asoslari

1-BOB. ISHCHI KUCHIGA SARFLANADIGAN XARAJATLARNI NAZARIY ASOSLARI
1.1. Ishchi kuchi xarajatlari tizimini shakllantirishda uslubiy yondashuvlar
Korxona har bir xodimdan samarali foydalanish kerak. Agar xodim keltirgan eng katta daromad unga sarf bo’lgan eng katta xarajat miqdoridan yuqori bo’lsa, u holda korxona tomonidan yana bir ishchini jalb qilish maqsadga muvofiq. Aksincha, xodimga sarf bo’lgan eng katta xarajat miqdori undan olingan eng yuqori daromad darajasidan baland bo’lsa, u holda ishchini yollash qisqaradi. Bu esa daromad hajmini emas, balki ishchi kuchiga sarflanadigan xarajatlarning kamayishiga olib keladi, natijada bu holda ham foyda ko’payadi.
Iqtisodiy nazariyada ushbu bog’liqlik “foyda – maksimal bandlik” nomi bilan mashhur va u quyidagi formulada¹ o’z ifodasini topgan:
(1)
Bunda: MRP_L – mehnat mahsuloti keltirgan eng yuqori daromad;
W – ish xaqi stavkasi (mehnat xarajatlarining eng yuqori chegarasi).
Bizning fikrimizcha, ish haqining eng maqbul darajasini mehnatga layoqatli fuqaroning yashash minimumi ko’rsatkichi bilan bog’lash maqsadga muvofiqdir. Soatbay ish haqi stavkasini mehnatga layoqatli fuqaroning yashash minimumi ko’rsatkichi bilan bog’lab hisoblashda uning oilaviy yuklamasi ham e’tiborga olinishi zarur.
G’arb korxonalarida, korporatsiyalar boshqaruv tarkibida inson resurslari bo’limlari faoliyat ko’rsatadi va ular xodimlar to’g’risida to’liq ma’lumot yig’adilar. Xususan, ularga quyidagilar kiradi²:
ishchi kuchiga ketgan xarajatlar;
professional ta’lim;
mehnat unumdorligi;
ishchi kuchini tarkibi va dinamikasi.
Bizning tadqiqotlarimiz uchun dastlabki uch guruh ma’lumotlar muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bois quyida har bir ko’rsatkichning mohiyati, uni hisoblash usullari ochib berilgan:
Ishchi kuchiga xarajatlar. Ushbu ma’lumotlar korxona tomonidan har bir xodim uchun qancha mablag’ sarflanishini ko’rsatadi.
Professional ta’limga xarajatlar. Mazkur xarajatlar o’qitilgan xodimlar soni, kasb ta’limining vaqt byudjeti, kasb ta’limiga sarflangan xarajatlardan tarkib topgan.