|
Siz bularni bilasizmi?
«Kadmiy» so’zi ilgari rux rudasi uchun ishlatilgan «kadmiya» so’zidan kelib chiqqan. Shuningdek, u ushbu ma’dandan o’z ramzini oladi.
Batareyalar tarkibidagi kadmiy tuproq bilan aralashmasligi uchun batareyalarni qayta ishlash juda muhimdir. Shu sababli batareyalarni tabiatda yo’q qilmaslik kerak.
Chekadigan odamlarga chekmaydiganlarga qaraganda 50 foiz ko’proq kadmiy ta’sir ko’rsatadi.
Atmosfera havosi ifloslangan hududlarda yashovchi odamlarning tanasida kadmiy va qo’rg’oshin to’planishi xavfi mavjud.
Evropa Ittifoqi mamlakatlarida uyali telefonlar, o’yinchoqlar va kameralarda ishlatiladigan batareyalarda kadmiydan foydalanish taqiqlangan. Biroq, ushbu taqiq ba’zi portativ batareyalar, sanoat batareyalari va elektr asboblarini qamrab olmaydi.
Kadmiyumning eng ko’p zaxiralari Hindiston, Xitoy va Avstraliyada mavjud. Kadmiy ishlab chiqaradigan eng muhim mamlakatlar – Xitoy, Janubiy Koreya va Yaponiya.
Kadmiy ishlab chiqarish rux ishlab chiqarishning yon mahsuloti sifatida Turkiyada joylashgan korxonalarda amalga oshiriladi.
Kadmiyning zarari qanday?
Kadmiyning ko’plab mahsulotlarni ishlab chiqarishda foydasi bo’lsa-da, bu inson salomatligi uchun zararli element hisoblanadi. Bu ekotizimdagi eng xavfli og’ir metallarni ifloslantiruvchi moddalardan biridir. Bu tirik organizmlar uchun zaharli metallar qatoriga kiradi. Uning birikmalari ham juda zaharli hisoblanadi. Batareyalarda ishlatiladigan kadmiy kanserogen ta’sirga ega. Bu biologik funktsiyalar uchun muhim element emas.
Simob – tuzilishi va ko’rinishi jihatidan juda nozik bo’lgan va noyob kimyoviy xususiyatlarga ega bo’lgan muhim element. Issiqlik, gaz yoki suyuqlikni o’lchaydigan asboblardan tortib tibbiyot sohasiga qadar ko’p sohalarda qo’llaniladigan simob, » kinabar » deb nomlangan qizil kondan olingan kulrang moddadir. Simob oltin va kumushni rudalardan ajratish uchun ishlatiladi. Simob tarixda Miloddan avvalgi 1500 yilga oid Misr qabridan simob qotishmalari topilgan. Simobdan foydalanish qadimgi Xitoy va Hindistonda hujjatlashtirilgan. 6 -asrda kimyogarlar Merkuriy sayyorasini simob bilan aniqladilar. Shu sababli, simobning inglizcha nomi «Merkuriy» dir. Bu lotincha «hydrargyrum» so’zidan kelib chiqqan bo’lib, » suyuq kumush » degan ma’noni anglatadi.
U 20 -asrning boshlarida sifilisni davolashda ishlatilgan. Aytilishicha, simob Ispaniya va Frantsiyadagi 30 ming yillik g’orlarning bezaklarida ishlatilgan. Alximiklar oltinni simobdan olish mumkinligiga ishonishgan. 4-asrda yashagan mashhur xitoylik kimyogar Ko-Xung simob odamlarni suv ustida yurishga majbur qilishi mumkinligiga ishongan. U hatto keksa odamlar simob tufayli farzand ko’rishi mumkin, deb da’vo qilgan. Rimliklar jinoyatchilar va qullar simob konlarida ishlashgan. Shu sababli ko’plab mahbuslar simob bilan zaharlanish oqibatida vafot etishd Simob 20 -asrning boshidan beri tadqiqotlar va tajribalar bilan tobora muhim elementga aylandi.
Olinishi. HgS ning harorat ta’sirida parchalanish mahsulotidan simob ajratib olinadi, ba’zan HgS ga Fe yoki ohak ta’sir ettirib ham simob olinadi:
HgS+O2=Hg+SO2
HgS+Fe=Hg+FeS
4HgS+4CaO=4Hg+3CaS+CaSO4
Hg(NO3)2=Hg+Hg(NO2)2
Bug’ holidagi simob maxsus idishga yig’ilib, keyin haydash bilan tozalanadi. Laboratoriyada simob HgS ni harorat ta’sirida qizdirish bilan olinadi:
2HgO=2Hg+O2
Toza simob havoda oksidlanmaydi, lekin nam havoda tursa oksidlana oladi. U suyultirilgan H2SO4 da qizdirilganda eriydi. HNO3 da qizdirilmasa ham yaxshi eriydi, odatdagi sharoitda Cl va S bilan birikadi. Temir, nikel va kobalt simobda erimaydi, shuning uchun simob temir idishlarda saqlanishi mumkin.
Hg + 2H2SO4 = HgSO4 + SO2 + 2H2O
Simob (I) – nitrat Hg2(NO3)2 simobga suyultirilgan HNO3 ni ta’sir ettirib, olinadi:
6Hg + 8HNO3 = 3Hg2(NO3)2 + 4H2O+ 2NO↑
Hg2(NO2)2 + 2NaO= 2NaNO3 + HgO + Hg + H2O
U eritmadan Hg2(NO3)2∙ 2H2O holida kristallanadi, suvda erimaydi va tibbiyotda ishlatiladi.
Simob (I) – xlorid Hg2Cl2 suvda kam eriydigan oq modda zichligi 7,15 g/sm3 ga teng. Sulema va simob aralashmasi qizdirilganda, simob (I) ning suvda eriydigan tuzlariga xloridlar ta’sir ettirilsa, Hg2Cl2 hosil bo’ladi:
HgCl2+Hg=Hg2Cl2
Hg2(NO3)2+2NaCl=Hg2Cl2+2NaNO3
Hg2Cl2 kalomel deb ham ataladi, tibbiyotda ishlatiladi, uning tuzilish formulasi quyidagicha. Simob (II) – oksid HgO sariq yoki qizil kristall modda, zichligi 11,14 g/sm3 ga teng, tabiatda uchramaydi. Simobni havoda qizdirish, uning ikki valentli tuzlariga ishqor ta’sir ettirish va Hg(NO3)2 qizdirish bilan HgO hosil bo’ladi:
2Hg + O2 =2HgO
2Hg(NO3)2 = 2HgO + 4NO2 + O2 (quruq usul)
HgCl2 + Ba(OH)2 =HgO ↓+ BaCl2 +H2O (ho’l usul)
Hg(NO3)2 + K2CO3 + H2O = HgO + 2KNO3 + H2CO3
Simob (II) – oksid kimyoviy preparatlar olishda ishlatiladi.
Simob (I)- oksid qora kukun, zichligi 9,8 g/sm3 ga teng, termik jihatdan nihoyatda beqaror bo’lib, xona haroratdagi Hg va HgO ga parchalanadi. Hg2O suvda erimaydi.
Hg(NO3)2 + 2NaOH = Hg2O + 2NaNO3 +H2O
Simobning HgO2 tarkibli peroksidi ham ma’lum. U beqaror modda.
Hg2(OH)2 va Hg(OH)2 gidroksidlari olinmagan, chunki ular hosil bo’lishi bilan parchalanadi.
Simob (II) – gidroksidga (va oksidga) ammiak ta’sir ettirilsa suvda (va suvdan boshqa erituvchilarda ham) erimaydigan oq mikrokristall kukun hosil bo’ladi:
2HgO+NH3+H2O=[Hg2NH2(OH)2]OH
Bu modda asos xossasiga ega bo’lgani uchun Million-asosi deb nomlanadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
