I bob. Darslik va o’quv adabiyotlarida anorganik birikmalar eng muhim siniflarining yoritilishi 5

Kimyoviy xossalari. Oksidlarning eng muhim kinyoviy xossalari ularning kislota va asoslarga munosabati bilan bog’liq.

1. 
   Asosli oksidlar kislotalar bilan o’zaro ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi. Masalan: FeO+H₂SO₄=FeSO₄+H₂O
   
2. 
   Kislotali oksidlar asoslar bilan o’zaro ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi. Masalan: SO₃+2NaOH=Na₂SO₄+H₂O
   
3. 
   Asosli va kislotali oksidlarning o’zaro ta’siri natijasida tuzlar hosil bo’ladi. Masalan: CaO+CO₂=CaCO₃
   

1.2.Asoslar

Dissotsilanganda anionlar sifatida faqat gidroksid – ionlari hosil bo’ladigan elektronlar asoslar deyiladi.
Masalan: KOH(k)↔K⁺(suvda)+OH ^– (suvda)
NH₃+H₂O↔NH₄⁺(suvda)+OH ^– (suvda)
Asoslar suvda metall ionlari (ammiak gidrati bo’lganda ammoniy ionlari) bilan gidroksid – ionlariga dissotsilanadi. Asoslar gidroksid – ionlaridan boshqacha hech qanday anion hosil qilmaydi.
Asoslarning nomlanishi. Xalqaro nomenklaturaga muvofiq asoslarning nomi metall bilan gidroksid so’zidan hosil qilinadi. Masalan: NaOH – natriy gidroksid, KOH – kaliy gidroksid, Ca(OH)₂ – kalsiy gidroksid. Agar element bir necha asos hosil qiladigan bo’lsa, u holda asosning nomida element valentligi bilan ko’rsatiladi. Maslan: Fe(OH)₂ – temir (II) gidroksid, Fe(OH)₃ – temir (III) gidroksid[2,4,5].
Bu nomlardan tashqari, ba’zi eng muhim asoslar uchun odat bo’lib qolgan nomlar ham ishlatiladi. Maslan, NaOH – o’yuvchi natriy deyiladi; KOH – o’yuvchi kaliy; Ca(OH)₂ – so’ndirilgan ohak; Ba(OH)₂ – o’yuvchi bariy.
Olinishi. Suvda eriydigan asoslar, ya’ni ishqorlar metallar yoki ularning oksidlarini suv bilan o’zaro ta’sir ettirib olinadi:
2Na+2H₂O=2NaOH+H₂
Na₂O+H₂O=2NaOH
Suvda kam eriydigan asoslar bilvosita yo’l bilan, chunonchi: tegishli tuzlarning suvdagi eritmalariga ishqor ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi:
FeSO₄+2NaOH=Fe(OH)₂↓+Na₂SO₄
AlCl₃+3NaOH=Al(OH)₃↓+3NaCl