I bob. Darslik va o’quv adabiyotlarida anorganik birikmalar eng muhim siniflarining yoritilishi 5

2.2.Asoslar mavzularini o’qitish metodikasi

Asoslar mavzularini o’qitish masalalariga bag’ishlangan ishlar quyidagi ilmiy-metodik adabiyotlarda o’z aksini topgan[3,6-9,15,17-19,26].
Mavzu.Asoslarning olinishi va xossalari.Eng muhim asoslarning ishlatilishi.
Darsning maqsadi:
a) ta’limiy maqsadi: asoslarning olinishi va xossalari haqida tushuncha hosil qilish.
b) tarbiyaviy maqsad: o’quvhilarning kimyo faniga bo’lgan qizishini orttirish .
c) rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarning kimyoviy moddalar bilan ishlaganda ehtiyot bo’lishga o’rgatish.
Uslubi: tushuntirish, savol-javob, amaliy.
Kerakli reaktivlar: K, Na metali, CaO, suv, CuSO₄, NaOH, CuCl₂, indikatorlar, HCl,
Kerakli jihozlar: shisha nay, probirkalar.
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism.
a) o’quvchilardan davomat, tozalik, sog’ligini so’rash;
b) oyning muhim sanalarini so’rash;
c) bayram tabrigini va bahor fasli haqida she’rlar so’rash.
II. O’tilgan mavzuni so’rash:
1-guruh A) Asoslar deb nimaga aytiladi? B) Asoslar tarkibida qanday umumiylik bor? D) Asoslar qanday nomlanadi?
2-guruh A) Asoslarga misollar keltiring? B) Asoslar qanday umumiylik bor? D) Asoslar qanday molekulyar tuzilishga ega?
III. Mustahkamlash.
Tarkibi quyidagicha bo’lgan asosning formulasini aniqlang:
Mn-61,8%, O-36%, H-2,22%
Mn : O : H = : :
Mn : O : H = 1,11 : 2,22 : 2,22
Mn : O : H = : :
Mn : O : H = 1 : 2 : 2 demak Mn(OH)₂
IV. Yangi mavzu bayoni.
Sinf o’quvchilari 2 guruhga bo’linadi. Ularga topshiriqlar beriladi.
Olinishi: 1-guruh a) ishqoriy va ishqoriy-yer metallar suv bilan reaksiyaga kirishganda asoslar hosil bo’ladi.
2Na+2H₂O 2NaOH+H₂
Ca+2H₂O Ca(OH)₂+H₂
2K+2H₂O 2KOH+H₂
1-guruh b) Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar oksidlari suv bilan ta’siridan asoslar hosil bo’ladi.
Na₂O+H₂O 2NaOH
CaO+H₂O Ca(OH)₂
K₂O+H₂O 2KOH
c) Suvda erimaydigan asoslarni ularning tuzlaridan ishqor tasir ettirib olinadi.
NiSO₄+2NaOH Ni(OH)₂ +Na₂SO₄
CuSO₄+2KOH Cu(OH)₂ +K₂SO₄
2-guruh. Asoslarning fizik xossalari qanday?
Asoslar turli rangda bo’ladi. KOH, NaOH, Ca(OH)₂ lar oq, Ni(OH)₃ yashil, Fe(OH)₃ qo’ng’ir. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari gidroksidlari suvda yaxshi eriydi.
Asoslar qanday kimyoviy xossaga ega bo’ladi?
1-guruh. Suvda eriydigan asoslar indikatorlarning rangini o’zgartiradi. Indikator.
Indikator Ishqoriy eritmadagi rangi
Lakmus (sariq) Ko’k
Metilzarg’aldoq (sabzi rang) O’zgarmaydi
Fenolftalein (oq) Pushti
2-guruh. Asoslar kislotalar bilan ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladi (neytrallanish reaksiyasi)
NaOH+HCl NaCl+H₂O
Mg(OH)₂+2HCl MgCl₂+2H₂O
KOH+H₂SO₄
Ca(OH)₂+H₃PO₄
1-guruh. Asoslar kislotali oksidlar bilan ta’sirlashadi.
Ca(OH)₂+CO₂ CaCO₃ +H₂O
KOH+CO₂
NaOH+SO₃
2-guruh. Tuzlar bilan almashinish reaksiyasiga kirishadi.
CuCl₂+2NaOH Cu(OH)₂ +2NaCl
Al(NO₃)₃+NaOH
Eng muhim asoslar qanday maqsadlarda ishlatiladi?
1-guruh. Neftni qayta ishlash, mahsulotni tozalash, NaOH sovun olishda.
Qog’oz ishlab chiqarishda KOH
To’qimachilikda sun’iy tola olishda.
Qurilish materiallari.
Qishloq xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurashishda, CO₂ ni aniqlashda.

5.