I bob. Asosiy kimyoviy tushuncha va qonunlar

VI BOB. KIMYOVIY BOG’LANISH TURLARI.

Mavzu: Valentlik va kimyoviy bog’lanishning umumiy tavsifi.

Valentlik 1853 yili ingliz olimi E. Franklend tomonidan kiritilgan.

Ta’rif:Ayni element atomining boshqa element atomlaridan muayyan sondagisini biriktirib olish xossasiga valentlik deyiladi.

Unga ko’ra valentlik birligi sifatida vodorodning valentligi olingan.

Elementlar valentligiga ko’ra o’zgarmas va o’zgaruvchan valentli elementlarga bo’linadi.

Ta’rif:Kimyoviy bog’lanish – bu atomlarning elektron qobig’lari qoplashib, molekulaning umumiy energiyasining pasayishidir.

Kimyoviy bog’lanishning energetik va geometik ko’rsatkichlari bor. Bog’lanishning energetik ko’rsatkichi bog’lanish energiyasi hisoblanadi.

Bog’lanishning geometik ko’rsatkichiga bog’lanish uzunligi va bog’lanish burchagi (valent burchak) kiradi.

Ta’rif:1 mol moddadagi barcha bog’lanishlarni uzish uchun kerak bo’ladigan energiyaga bog’lanish energiyasi deyiladi.

Masalan: H₂→H+H - 435 kJ/mol

Ta’rif:Molekuladagi atomlar yadrolari orasidagi masofaga bog’lanish uzunligi deyiladi.

Bog’lanish uzunligi atomlarning radiuslariga bog’liq bo’ladi.

Masalan: HF

Shuningdek, oddiy bog’larga qaraganda qo’sh bog’ va uchbog’ning uzunligi kichikroq bo’ladi.

H₃C–CH₃ H₂C=CH₂ HC≡CH

Kimyoviy bog’lanish tabiatini yaxshi tushunish uchun elektromanfiylikni yaxshi bilish kerak. Elektromanfiylikni miqdoriy o’lchash quyidagi formula bilan topiladi.

EM=

Lekin, hisoblashlarda qulay bo’lish uchun Poling tomonidan nisbiy elektromanfiylik (NEM) kiritilgan. Unga ko’ra NEM Li atomining elektromanfiyligiga nisbatan olinadi. Poling shkalasi bo’yicha ishqoriy metallar eng kichik elektromanfiylik qiymatiga galogenlar, kislorod, azot va oltingugurt eng kata elektromanfiylikka ega.

Bog’lanishning 4 ta turi bor.

1. 
   Kovalent bog’lanish
   
2. 
   Ion bog’lanish
   
3. 
   Metall bog’lanish
   
4. 
   Vodorod bog’lanish.