I bob. Asosiy kimyoviy tushuncha va qonunlar

Mavzu: Davriy jadvalning tuzilishi.

1869 yil Mendeleyev davriy jadvalning uzun variantini tuzadi.

1871 yili Mendeleyev davriy jadvalning ikkinchi qisqa variantini e’lon qiladi. Unda 8 ta vertikal, 10 ta gorizontal qator bor edi. Bitta vertikal qatorga joylashgan o’xshash elementlar guruh deyiladi. Ishqoriy metalldan boshlanib inert gaz bilan tugaydigan elementlar davrlarga joylashtiriladi.

Zamonaviy davriy jadvalda 7 ta davr, 8 ta guruh va 10 ta qator bor. 1, 2 va 3 davrlar faqat birgina qatordan tuzilgan bo’lib, kichik davrlar deyiladi. IV,V,VI va VII davrlar ikkita qatordan tuzilgan va katta davrlar deyiladi. VII davr tugallanmagan davr deyiladi. Birinchi va VII davrdan boshqa barcha davrlar ishqoriy metall bilan boshlanib inert gaz bilan tugaydi.

Ta’rif:Guruh deb, o’xshash elektron tuzilishga ega bo’lgan va o’xshash kimyoviy xossaga ega elementlar vertikal qatoriga aytiladi.

Qisqa variantda katta davrlarda ikkita qatorda xossalar parallel o’zgaradi bunga ikkilamchi davriylik deyiladi.

1 davrda 2 ta

2 davrda 8 ta

3 davrda 8 ta

4 davrda 18 ta

5 davrda 18 ta

6 davrda 32 ta

7 davrda 24 ta element bor – tugallanmagan davr. Katta davrlarning juft qator elementlari faqat metalldan iborat bo’lib, metallik xossasi chapdan o’ngga tomon susayadi.

Davriy jadvalda 57 La dan keyingi 14 ta element pastga joylashtirilgan va lantanoidlar deyiladi. Ularning kimyoviy xossasi lantanga o’xshaydi va 15 ta elementga bitta joy berilgan.

VII davrda 89 Ac dan keyin 14 ta element aktinoidlar ham pastga joylashtirilgan.

Har qaysi guruh 2 ta: asosiy va qo’shimcha (yonaki) guruhchaga bo’linadi. Asosiy guruh elementlari xossalari jihatidan yonaki guruhdan farq qiladi.

Davriy jadvalning uzun variantida 18 ta vertikal qator va 7 ta gorizontal qator bor. Asosiy guruhcha A bilan, qo’shimcha guruh B bilan belgilanadi va ular maxsus nomga ega.

IA – ishqoriy metallar (Li - Fr)

IIA – ishqoriy yer metallari (Ca - Ra)

VA – pniktogenlar (N - Sb)

VIA – xalkogenlar (O -Po)

VIIA – galogenlar (F - At)

VIIIA – nodir gazlar (He - Rn)

VIIIB – guruh triadalarga Fe – Co – Ni – temir oilasi,

Ru – Rh – Pd, Os – Ir – Pt; - platina oilasi deyiladi.

La – Lu – lantanoidlar;

Ac – Lr – aktinoidlar.