I bap. Teoriyalíq bólim

1.4. Fizikadan vertual laboratoriya jumısların ótkeriw usılları
Bizge belgili bolǵanınday, házirgi kúnde dúnyada barlıq tarawlarda informaciyalar ósip, olardı analiz etiw procesi barǵan sayın quramalılasıp barmaqta. Sonıń ushın barlıq tarawlarda kompyuterler hám axbotor texnologiyalarınan ónimli paydalanıw aktual máselelerden esaplanadi. Informaciya texnologiyalarınan tálim sistemasında, ásirese fizika pánin oqıtıwda paydalanıw - sabaqlıqlardıń elektron versiyaları, elektron sabaqlıqlar, elektron plakatlar, hádiyse hám processlerdiń virtual modelleri, test programmaları hám laboratoriyalardıń virtual stendlarin jaratıw, máseleler sheshiw hám taǵı basqa basqıshlardan ibarat bolıp, jaslardıń fizika pánine bolǵan qızıǵıwların asırıwda, hádiyse hám nızamlıqlardı tereńirek ańlap jetiwlerinde, aralıqtan oqıtıw hám óz-betinshe tálim alıwlarında áhmiyetli orınǵa iye esaplanadı. Bular arasında fizika tálimin tiykarǵı máselelerinen biri laboratoriyalardıń virtual stendlarin jaratıw kúnniń aktual máselelerinen biri bolıp tabıladı.
Tálim processinde zamanagóy informaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda sabaqlardı shólkemlestiriw ushın málim bir shárt sharayatlar bar.
Birinshiden, informaciya resursları bolıwı kerek.
Bularǵa,

• 
  Jeke kompyuter
  
• 
  Proektor
  
• 
  Multimedia quralları
  
• 
  Skaner (quramalı sxemalar hám sızılmalardı, negativ plyonkadagi súwretlerdi kompyuterge ótkeriw ushın)
  
• 
  Cifrlı fotoapparat
  
• 
  Video kamera (video konferintsiyalar ótkeriw ushın hám taǵı basqa maqsetlerde)
  
• 
  Printer, nusqa kóshiriwshi apparat (tarqatpa materiallardı qaǵazǵa túsiriw hám kóbeytiw hám taǵı basqa maqsetler ushın) hám basqa resurslar.
  

Ekinshiden, arnawlı programmalıq támiynatlar esaplanadı. Tálim sistemada multimediali elektron oqıw ádebiyatlar, lekciyalar, virtual laboratoriya jumısları, hár qıylı animacion programmalar hám taǵı basqa islerdi jaratıwda kerek bolatuǵın arnawlı programmalar esaplanadı.
Bul programmalar júdá kóp bolıp, mısal ushın: Elektron oqıw ádebiyatlardı jaratıw dawamında keń paydalanılatuǵın korrektor programmalar hám ámeldegi bolıp olarǵa mısal ushın, Adobe Photoshop programması arqalı súwretlerdi redaktorlaw, sapasın asırıw ushın paydalanıladı. Sonıń menen birge, CorelDraw programması arqalı hár qıylı grafiklardı jaratıw múmkin. Dawıs hám videolardı redaktorlaw ushın bolsa uyqas túrde SoundForge hám Adobe Premier programmalarınan keń paydalanıladı. Sonıń menen birge tálim sistemasında tayın islep shıǵılǵan multimediali elektron oqıw qollanbalar bar. Fizikon kompaniyasınıń tálim sistemasında jaratqan ónimleri tómendegiler:
Fizika páninen:
Открытая Физика 2.6. Шастъ И, Откритая Физика 2.6. Частъ ИИ, Подготовка к EГЭ. Физика,
Виртуалъный практикум по физике для средних учебных заведений. Частъ 1, Виртуалъный практикум по физике для средних учебных заведений. Частъ 2, Физика в картинках 6.2,
Tálim sistemasında, joqarıda keltirilgen Fizikon kompaniyasınıń programmalarında tayın modeller ámeldegi bolıp bunda paydalanıwshı baslanǵısh parametrlerdi kiritip bir neshe gruppa islerdi (laboratoriya jumısların, máselelerdi analiz etiwde, prezentaciya lekciyalarında animatsiyalarınan paydalanıwda) keń paydalanıwı múmkin. Bul túrdegi dastúrlerden tısqarı taǵı basqa túrdegi programmalar paketleri de ámeldegi bolıp, olar arqalı paydalanıwshı málim bir fizikalıq processlerdi ózi modellestiriwi múmkin boladı. Ásirese fizika pánin oqıtıwda studentlerde pikirlew qábiletin qáliplestiriw ushın bunday programma paketleri áhmiyetli pedogagikalıq qural esaplanadı.
Fizikalıq processlerdi modellestiriw múmkinshiligin beretuǵın programmalarǵa:
MatCad, MatErin, Maple, Matemateka sistemaları, Srocodile Physics, Electronics Workbench, Interactive Physics hám basqa programma paketlerin mısal keltiriw múmkin.
Informaciya texnologiyaları múmkinshiliginen paydalanǵan halda kompyuter modellerin oqıw processlerinde paydalanıw óziniń nátiyjesin beredi. Kompyuter modellerin oqıw processlerinde qollaw principlerı tómendegiler:
1. Kompyuter programması tájiriybeni ótkeriw múmkin bolmaǵan yamasa tájiriybe gúzetip bolmaytuǵın dárejede háreketlengen waqıtta qollanılıwı kerek.
2. Kompyuter programması úyrenilip atırǵan detaldı anıqlawda yamasa sheshilip atırǵan máseleniń illyustraciyasında járdem beriwi kerek.
3. Jumıs nátiyjesinde oqıwshılar model járdeminde hádiyselerdi xarakterleytuǵın shamalardıń da sapalı, da muǵdarlıq baylanısıwların kóre biliwleri kerek.
4. Programma menen islew waqtında oqıwshılardıń wazıypası túrli qıyınlıqtaǵı tapsırmalar ústinde islewden ibarat, sebebi bul óz ústinde ózbetinshe islewge múmkinshilik beredi.
Búgingi kúnde oqıtıwdıń dástúriy kórinislerinen parıq etetuǵın zamanagóy informaciya texnologiyaların qollaw joqarı nátiyjelililikke erisiwge múmkinshilik jaratadı. Fizika pánin oqıtıw boyınsha studentler (oqıwshılar) sanasında teoriyalarǵa tiyisli modeldiń qıyalların qáliplestiriw, hádiyseler hám processler menen tanıstırıwdıń nátiyjeli metodların islep shıǵıw zárúrli bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq texnologiyanı islep shıǵıw hám ámelge asırıw ilimiy mashqala retinde arnawlı izertlewler aparıwdı názerde tutadı. Bunda bárinen burın tómendegilerdi anıqlaw kerek:

• 
  tálim texnologiyaların ilimiy islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziw ushın social pedagogikalıq tiykarlar bar ekenligin anıqlaw;
  
• 
  tálim sistema retinde neni ańlatıwı hám qanday strukturalıq bólimlerden shólkemleskenligin belgilew;
  
• 
  tálim texnologiyasınıń funktsional sisteması process retinde nelerden ibaratlıǵın anıqlaw;
  
• 
  tálim texnologiyaları Kadrlar tayarlaw milliy programması maqsetlerine qaysı dárejede tuwrı keliwin hám bahalaw kriteryasın kórsetip beriw;
  
• 
  pedagogikalıq texnologiya sistemaları teoriyasınıń tiykarǵı nizamlıqlarına sáykesligin názerde tutıp, olardıń jol-yo'rig'ini islep shıǵıw.
  

Fizikalıq processlerdi kompyuterde modellestiriw ushın informacion texnologiyada fizikalıq bilimlerden keń paydalanıladı. Kompyuter sabaqları dástúriy sabaqlarǵa qaraǵanda jeńillik tuwdıradı. Sonıń menen birge, modellestiriwdiń ayrıqsha zárúrli tárepleri sonda, ol jaǵdayda hár qıylı fizikalıq apparat hám ásbaplar tayarlaw shárt emes, hádiyselerdi janlı hám tábiy kóriniste súwretlew, tájiriybeni az pursat ishinde qálegen ret tákirarlaw, baqlaw qıyın bolǵan hám ulıwma gúzetiliwi múmkin bolmaǵan processlerdi de kórsetiw eta alıw múmkinshiligine iye. Oqıtıwshına kompyuter monıtorında, sonıń menen birge, multimedia proektori járdeminde kóplegen fizikalıq effektlerdi kórsetiwdi hám de jańa tradiciyaǵa tán bolmaǵan oqıtıw túrin jetilistiriw imkaniyatın beredi. Búgingi kunga kelip informatsion texnologiyalardan paydalanıw kózge kórinbes, tez yamasa aste ótetuǵın processlerdiń, quramalı hádiyselerdiń fizikalıq mexanizmlerin animatsiya qılıw imkaniyatın jaratadı. Bul animatsion modeldi multimedia-proektori sistemasınan paydalanıp imitaciya qılıw múmkin.
Fizika sabaǵın joybarlawda kompyuter oqıw programmasınan tuwrı paydalanıw kerek, sebebi kompyuterlerdi hár qanday sabaqta qóllaw múmkin. Sol sebepli onı joybarlaw hám unamlı nátiyjege erisiwde kompyuterden qashan hám qanday paydalanıwdı biliw zárúr. Kompyuter programmasın qóllaw menen kompyuterde ótilgen sabaqlar ápiwayı sabaqtan kóre jaqsılaw nátiyje beredi. Bul bolsa oqıw rejesin waqıtında atqarılıwın támiyinleydi.
Tálim processinde multimedia texnologiyaları. Tálim processinde Fizika pánin oqıtıwda keń qollanıp kelinip atırǵan programmalar tómendegiler bolıp tabıladı:


 Открытая Физика 2.5 , I қисм ва II қисм
7-11 klasslar ushın mólsherlengen multimedia-fizika kursı bolıp, ol tómendegi bólimlerdi mz ishine aladı: «Mexanika», «Mexanikalıq terbelisler hám tolqınlar», «Termodinamika», «Molekulyar fizika», «Elektrodinamika», «Elektromagnit terbelisler hám tolqınlar», «Optika», «Arnawlı salıstırmalılıq teoriyası», «Kvant mexanikası», «Atom hám yadro fizikası».


TeachPro Физика.
Multimedia -fizika kursı bolıp, ol tómendegi bólimlerdi óz ishine aladı: «Mexanikalıq terbelisler hám tolqınlar», «Optika» hám «Atom fizikasi». Multimedia texnologiyaları.
Multimedia -fizika stul bolıp, ol qo'yidagi bólimlerdi óz ishine aladı: «Mexanik terbelisler hám tolqınlar», «Optikalıqa» hám «Atom fizikasi». Multimedia texnologiyaları.
Uroki fiziki Kirilla i Mefodiya. 5-6 klassları ushın fizikadan tolıq multimedia kurs bolıp, «Mexanika», «Elektr», «Optika» kursların óz ishine aladı [6].