I bap. Teoriyalíq bólim

1.2. Mexanikalıq tolqınlardıń ortalıqta tarqalıwı. Elektromagnit tolqınlar. Ultra hám infraseslerden turmısta hám texnikada paydalanıw
Terbelislerdiń keńislik tarqalıwına tolqın dep ataladı. Tolqınlar eki qıylı boladı: kóndeleń hám boylama tolqınlar. Kóndeleń tolqınlarda ortalıqtıń bólekleri tolqın tarqalıp atırǵan jóneliske perpendikulyar jónelis boylap oynaydı. Tolqın uzınlıǵı , tolqın tezligi , terbelis dáwiri T hám chastotası arasında tómendegi baylanıs bar:
(1.2. 1)
Elastik ortalıqta tarqalıp atırǵan kóndeleń tolqın tezligi tómendegi formula menen ańlatıladı:
(1.2. 2)
bunda G -jılısıw modulı (kóndeleń elastiklik modulı ), - ortalıq tıǵızlıǵı.
Bóylama tolqın tezligi tómendegi formula menen
ańlatıladı:
(1.2. 3)
bul jerde E - Yung modulı.
Tómende terbelmeli háreketler túrlerinen ayırımların keltiremiz
Mısal. M noqat A radiuslı aylana boylap múyeshlik tezlik penen háreketlenip atırǵan bolsın (1.2. 1-súwret). t=0 onda YM₀ noqatta boladı. Usı noqatqa ótkerilgen sheńberdıń radiusı O M₀ usınday múyeshlik tezlik penen strelka jónelisinde aylanadı. Eger t=0 onda radius gorizontal menen múyesh payda etken bolsa t waqıt ótkennen soń bolsa bul múyesh mániske iye boladı. M noqattıń tik diametrine proekciyası O noqat átirapında garmonikalıq terbelisler payda etedi.

1.2. 1-súwret
Terbelislerdi grafik tiykarda súwretlew múmkin. Onıń ushın gorizontal kósherge waqıt, vertikal kósherge bolsa amplitudalıq shaması qoyıladı.

1.2. 2-súwret
Garmonikalıq terbelislerdiń grafik súwretlew usıllarınan taǵı biri vektor diagrammalar usılı esaplanadı.

1.2. 3-súwret
Noqattıń jıljıwınıń t waqıt aralıǵında basıp ótilgen jol sıpatında qarap, onıń tezligin tabıw múmkin.
(1.2. 4)
Tezleniw bolsa:
(1.2. 5)
Demek, garmonikalıq terbelip atırǵan noqattıń tezleniwi jıljıwǵa proporcional bolıp, keri jóneliske iye boladı[3].