I bap. Dóńes figuralar

JUWMAQLAW


Geometriyada kópmúyeshlik — úshten kem bolmaǵan shekli sandaǵı kesindilerden ibarat jabıq sınıq sızıq. Bunda sızıqtıń izbe – iz keliwshi har úsh tóbesi bir tuwrı sızıqda jatpawı shart. Bir tegislikte jatıwshı kópmúyeshliktiń qurawshı kesindileri onıń tárepleri delinedi. Kópmúyeshlik tárepleri kesilispese, ol ápiwayı kópmúyeshlik delinedi. Har qanday ápiwayı kópmúyeshlik tegislikti eki oblastqa ajratadı. Kópmúyeshliktiń ulıwmalıq tóbege iye bolǵan tárepleri qońsı tárepler delinedi. Ápiwayı kópmúyeshlik tóbesinen shıǵıwshı hám eki qońsı táreplerdi óz ishine alıwshı nurlar payda etken múyesh ishki oblast penen kesilisse, onda kópmúyeshlik múyeshi dep ataladı. Ápiwayı n{\displaystyle n} múyeshli kópmúyeshlik múyeshleri qosındısı 180°({\displaystyle n}nnnnn - 2) ǵa teń boladı. Eger kópmúyeshlik onıń qálegen bir tárepin óz ishine alıwshı tuwrı sızıqtıń bir tárepinde jatsa, ol dóńes kópmúyeshlik delinedi. Ápiwayı kópmúyeshliktiń bárshe múyeshlari óz - ara teń hám bárshe tárepleri uzınlıqları teń bolsa, ol teń tárepli kópmúyeshlik delinedi. Har qanday teń tárepli kópmúyeshlik ushın ishki hám sırtqı sızılǵan sheńber bar boladı.
Dóńes dene shegarasınan ol dene menen ulıwmalıq noqatga iye hámde deneni ekige ajratıp jibermeytuǵın keminde bir tegislik (tayanısh tegislik) ótadi. Bul qásiyet dóńes dene anıqlaması sıpatında alınıwı da múmkin. Dóńes dene — har bir noqatında tayanısh tegislik bar bolǵan figura bolıp esaplanadı. Sıypaq sırt ushın bunday tegislik wazııypasın urınba tegislik orınlaydı (súwret, b.). Sıypaqlıq júz bermegen noqatta (mısalı, kubtıń tóbesinde) sheksiz kóp tayanısh tegislik ótkiziw múmkin. Kóplikler nazarıyasında ham "Dóńes" termini isletiledi: qálegen eki noqattı tutastırıwshı kesindini óz ishine alǵan kóplik dóńes kóplik delinedi. Sonıń menen birge, dóńes dene keminde bir ishki noqatqa iye bolgan jabıq kóplik sıpatında táriyplenedi.


PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR.
1. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat- yeńilmas kuch-T.: “Ma’naviyat” - 2008 
2. Karimov I. A. Hámtanimiz hám xalqimizga sadoqat menen xizmat qilish-oliy saodatdir-T.: “Ózbekiston”-2007 
3. Karimov I. A. Ózbekisto mustsqillikka erishish ostonasida-T.: ”O’qituvchi”-2003 
4. S. Alixonov ”Matematika o’qitish metodikasi”. Toshkent-2011 
5. Pogorelov A. V. Geometriya 7-11 sinflar ushın. Toshkent-1991 
6. ”Geometriya” 7-sinf ushın darslik. A. Azamov, B. Haydarov hám boshqalar. T.: “Yańiyo’l polegraf servis”-2013 
7. “Geometriya” 9-sinf ushın darslik. B. Haydarov hám boshqalar. 
T.:”Ózbekiston milliy ensiklopediyasi” davlat ilmiy nashriyoti- 2010 
8. A. A. Rahimqoriyev. “Geometriya” 8-sinf ushın darslik.T.: 
“Yańiyo’l polegraf servis”-2010 
9. A. Xodjaboyev. I. Husanov “Kasbiy ta’lim metadologiyasi” T.:- “Fan hám texnika”-2007 
10. w.w.w.google.uz. 
11. w.w.w.ziqaptalet.uz. 
12.http://fayllar.org