I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

2.4.1. Yog’ kislotalarining strukturaviy xossalari,
kristallanish shartlari.
Invidual yog` kislotalari kristallarining strukturaviy tuzilishi sxematik tarzda 
quyidagicha ifodalanishi mumkin (16-rasm) 
o
- 
- 
Bu kristallarni rentgen nurlari orqali tadqiqot etish mumkin. Chunki metil 
guruhlari tekisligidan rentgen nurlari kuchsizroq tarqaladigan bo`lsa, karboksil 
guruhlari tekisligidan kristallning boshqa joylariga nisbatan aksincha kuchliroq 
tarqaladi. Shu sababli rentgenogrammalardan katta intervallar 
d
ni osonlikcha 
aniqlash mumkin. Bu katta intervallar va 
β
burchagi turli kislotalarda tuzilishi va 
tarkibiga muvofiq turlicha bo`ladi. Yog` kislotasining molekulyar massasi oshishi 
bilan katta interval ham o`sib boradi. 
Katta intervalning eng kichik o`zgarishini
i
bilan belgilaydigan bo`lsak, u 
holda 
sin
 β
=
i
/0,13; bundan 
β
ni hisoblab topish mumkin.
Yog` kislotalarining strukturasi juda ham siyrak (zich emas). Masalan, stearin 
kislotasi kristallik strukturasining elementar umumiy hajmi 1732 
.
20
-30
m
3
, undagi 
uglerod va kislorod atomlarining hajmi esa bor-yo`g`i 272 
. 
10
-30
m
3
ni tashkil etadi. 
16-rasm. Kristallardagi yog` kislotalarining juft qatlamlari 
Karboksil 
guruhlari 
Metil
guruhlari 

---

113 
Elementar yacheykaning qolgan hajmi katta hajmli vodorod atomlarining bemalol 
joylashuvi uchun yetarlidir.
Yog` kislotalari kristallarining qo`sh qatorlarida metil guruhlari joylashuvi 
quyidagi formalarda bo`lishi mumkin (17-rasm): 
Kristallarning qo`sh qatorlarda karboksil guruhlarining o`zaro joylashuvining
Bunda karboksil guruhlari orientatsiyasining ikki turini kuzatish mumkin(18-
rasm): a) simmetrik; b) nosimmetrik;