I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

4.3.2. Mumlar
Mumlar himoya rolini o`ynaydigan hamroh moddalardir. O`simlik va hayvon 
organizmlari mumlari mavjuddir. Kimyoviy tabiati bo`yicha tabiiy mumlar yuqori 
molekulyar spirtlar va yog` kislotalarining efirlaridir.
Ko`pgina mumlar xona haroratida qattiq yoki quyuq-qovushqoq moddalardir. 
Ular suvda erimaydi va ulardan hosil bo`ladigan qatlamlar suvni o`tkazmaydi. 
Ularning aynan shu xususiyati o`simlik va hayvonlar fiziologiyasida va ishlab 
chiharishda juda katta ahamiyat kasb etadi. 

---

246 
Mumlar ma`lum haroratdagi zichligi, nur sindirish ko`rsatkichi, suyuqlanish 
va qotish haroratlari, sovunlanish soni, iod soni kabi ko`rsatkichlari bilan 
xarakterlanadi. 
Qattiq mumlarning tarkibiga asosan to'yingan yuqori molekulyar yog' 
kislotalari va spirtlar kirganligi sababli, ular kimyoviy jihatdan juda inert 
moddalardir va atmosfera kislorodi bilan oksidlanishi qiyin. Ularni gidroliz qilish 
ham qiyin. Shunga asosan, mumlarning biosintezi qonuniyatlariga ko’ra, ulardagi 
yog 'kislotalari va spirtlarning tarkibi, yog'larnikidan farqi o'laroq, juda barqaror 
bo’ladi. Ushbu holatdan mumlarni tahlil qilishda foydalaniladi. 
Oddiy sharoitlarda, mumlar hattoki ishqoriy metall gidroksidining spirtli 
eritmasi bilan ham isqoriy gidrolizga juda qiyin uchraydi. Sanoat sharoitida bu 
jarayon tegishli bosim ostida 150-160
0
C haroratda avtoklavlarda ishqoriy metall 
gidroksidining suvli eritmasi bilan amalga oshiriladi. 
Ba’zi mumlarning umumiy tavsifi 28- jadvalda keltirilgan. 
28- jadval. 
Mumlarning tavsifi 
Mum turi 
Zichligi, 
15
0
C da, 
kg/m
3
Nur 
sindirish 
ko’rsatkichi, 
n`
D
Harorat, 
0
C 
Sovunlanish 
soni, 
mg KOH/g 
Yod 
soni,
g I
2
Suyuq-
lanish 
Qotish 
Tog’ mumi 
1000 
- 
78-90 
- 
60-105 
10-19 
Spermatset 894-920 
1,4242(100) 42-54 
41-48 
118-135 
3-8 
Spermatset 
moyi 
875-890 
1,461-
1,4655(20) 
- 
0
0
C dan 
past 
120-150 
71-93 
Asalari 
mumi 
965-975 
1,4398-
1,4451(75) 
60-66 
60-63 
88-102 
10 ga 
yaqin 
Jun mumi 
932-945 
1,4781-
1,4822(40) 
31-43 
30-40 
77-130 
15-29 
Karnaub 
mumi 
990-999 
1,3928-
1,3985 (85) 
80-91 
78-87 
79-94 
8-13 
Izoh: Qavslarda harorat berilgan. 

---

247 
Qattiq mumlarning o'ziga xos tarkibi katta amaliy ahamiyatga ega bo'lgan bir 
qator fizik xususiyatlarini (qayishqoqlik, qattiqlik, ba'zan plastik va polirovkalash, 
ya’ni shaffoflash qobiliyatlarini) belgilab beradi. Texnologiyalarda bu xususiyatlar 
mumlarning o'ziga xos belgilariga aylandi. Shu sababli, mumlarni texnik 
tasniflashda ba'zi mutaxassislar ular jumlasiga bir xil fizik xususiyatlarga, ammo 
boshqa kimyoviy tarkibga ega bo'lgan (tserezin, kerosin, alkid qatronlari, ya’ni 
smolalari va boshqalar) boshqa yuqori molekulyar moddalarni ham kiritishadi. 
Mumlar tabiatan kelib chiqishi bo'yicha hayvonlar, o'simliklar va kon qazilmalari 
mumlariga bo’linadi.