I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Glitserin va uning suvli eritmalari qovushqoqligi 
Glitse-
rinning 
kontsen-
tratsiya- 
si, 
%.
 
24
0
С haroratdagi glitserin 
suvli eritmalarining 
qovushqoqligi
 
Glitse-
rinning 
kontsen-
tratsiya- 
si, 
%.
 
24
0
С haroratdagi glitserin 
suvli eritmalarining 
qovushqoqligi
 
shartli, 
Engler 
gradusida 
Kine 
-matik. 
m
2
/с
.
10
6
shartli, 
Engler
gradusida 
kinematik. 
m
2
/с
.
10
6
 
100 
105,0 
777,0 
85 
8.9 
65,8 
99 
77,0 
559,0 
80 
5.4 
39,3 
95 
38,0 
281,2 
75 
3,65 
25,7 
90 
17,0 
125,8 
70 
2.61 
17.1 
Quyidagi tenglamaga asosan: 
C
2
H
8
O
3
+ 7O = 3CO
2
+ 4H
2
O 
glitserin yonishining solishtirma issiqlik sig`imi doimiy bosim ostida
1660 
. 
10
3
dj/kg ga va doimiy hajmda esa 1661 
.
10
3
dj/kg ga teng. 
Glitserinning hosil bo`lish issiqligi 674 
. 
10
6
dj/kmol’ ga teng. 
3.1.2.Glitserinning kimyoviy xossalari. 
Glitserinning gidroksil guruhlari uning bir qator reaktsiyalarda qatnashishiga 
sabab bo`ladi. Glitserindagi gidroksil guruhlarining reaktsion qobiliyati bir xil 
emas, 

-gidroksilning reaktsiyaga moyilligi 

- va 

1
-gidroksillarnikiga nisbatan 
past. 
Ishqoriy metallar bilan glitserin alkogolyatlar hosil qilishi mumkin, masalan: 
2CH
2
OH – CHOH – CH
2
OH + 2Na = 2CH
2
ONa – CHOH – CH
2
OH +H
2
Bunday alkogolyatlar glitseratlar deb atashadi. Ishqoriy metallarning mono – 
va diglitseratlari ham hosil bo`lishi mumkin. Kontsentrlangan ishqoriy eritmalar va 
glitserin ta`sirlashuvi natijasida ham glitseratlar hosil bo`lishi mumkin: 
Kal’tsiy oksidi bilan glitserin kal’tsiy glitserati, Qo`rg`oshin oksidi bilan esa 
qo`rg`oshin glitserati hosil qiladi. 

---

187 
Ba`zi bir metallar, masalan, rux, mis, nikel’, kobal’t kabilarning gidroksidlari 
yoki sul’fatlari bilan glitserin glitserinatlar deb atalmish kompleks birikmalar hosil 
qiladi. 
Glitserin uch atomli spirt sifatida mono-, di-, va triglitseridlar hosil qilishi 
mumkin. Masalan, organik kislotalar bilan qizdirilganda ushbu turdagi glitserin 
efirlari hosil bo`ladi. 
Glitseringa vodorod xloridi ta`sirida xlorgidrinlar hosil bo`ladi: 
CH
2
OH – CHOH – CH
2
OH + HCl 

CH
2
OH – CHOH – CH
2
Cl +H
2
O 
Xuddi shu yo`sinda bromgidrinlar hosil bo`ladi. 
Fosfor kislotasi ta`sirida glitserin mono – va diefirlar hosil qilishi mumkin. 
Ammo bu diefir turg`un emas va suv ta`sirida oson parchalanadi. Bunda 
monoglitserid – glitserinfosfor kislotasi hosil bo`ladi: 
 
 
OH
CH
OH
HOPO
C
OH
H
С
OH
OPO
CH
HOH
C
OH
H
С
2
2
|
2
|
2
2
|
2
|

- glitserinfosfor kislotasi

- glitserinfosfor kislotasi 
Bu efirlar suvda yaxshi eruvchan bo`lib, kimyoviy jihatdan anchagina turg`un 
birikmalardan 
hisoblanadi. 
Oddiy 
sharoitlarda 
ishqor 
ishtirokida 
ular 
sovunlanmaydi.
Glitseringa azot kislotasi va nitratlar ta`sir etganda nitro-aralashma - azot 
kislotasining mono-, di- va triefirlari hosil bo`lishi mumkin. Ularni ba`zan 
nitroglitserinlar deb ham noto`g`ri atashadi. Ulardan trinitroglitserin CH
2
ONO
2
–
CHONO
2
–CH
2
ONO
2
juda ham beqaror modda bo`lib, ozgina turtki yoki zarba 
natijasida ham parchalanib, juda katta kuch bilan portlash xususiyatiga ega. 
Trinitroglitserinning kizel’gur bilan aralashmasi kuchli portlovchi modda – dinamit 
hosil qiladi. 

---

188 
Al’degidlar bilan glitserin atsetallar, ketonlar bilan esa ketallar hosil qiladi. 
Ketonlardan atseton–glitserin juda katta ahamiyatga egadir: 
Atsetal’
Ketal’ 
Atseton – glitserin yog` kislotalarining 

-monoglitseridlarini sintez qilishda 
qo`llaniladi. 
Spirtlar bilan glitserin oddiy efirlar hosil qiladi:
OH
CH
HOH
C
OR
H
С
2
|
2
|
O`yuvchi ishqorlar va ishqoriy metallarning oksidli birikmalari bilan 
qizdirilganda poliglitserinlar deb ataluvchi oddiy efirlar hosil bo`ladi: 
OH
CH
HOH
C
H
С
OH
CH
HOH
C
O
H
С
2
|
2
|
2
|
2
|


OH
CH
HOH
C
OH
H
С
O
CH
HOH
C
H
С
OH
CH
HOH
C
O
H
С
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|




Diglitserin 
Triglitserin 
Olti va undan ortiq glitserin molekulalaridan tashkil topgan poliglitserinlar 
tsiklik tuzilishga ega bo`lishi mumkin. 
Diglitserin glitseringa nisbatan kattaroq zichlikka ega va yuqoriroq haroratda 
qaynaydi. 
Havoning kislorodi kimyoviy toza glitseringa ta`sir qilmaydi. Glitserin faqat 
katalizatorlar ishtirokidagina kislorod bilan oksidlanishi mumkin. 
Suvsizlantiruvchi moddalar ishtirokida (masalan, NaHSO
4
) glitserin 
qizdirilganda akrolein hosil bo`ladi. Bu reaktsiya bosqichma – bosqich amalga 
oshadi: 

---

189 
Akrolein juda harakatchan suyuqlik bo`lib, 52,4
0
C da qaynaydi. Uning 
bug`lari organizmning shilliq pardalariga juda keskin ta`sir qiladi va shu sababli 
organoleptik tarzda tez aniqlanishi mumkin. Havo bilan akrolein portlovchi 
aralashmalar hosil qiladi. 
Kontsentrlangan glitserin suvni juda keskin yutish qobiliyati tufayli 
mikroorganizmlar faoliyatini to`xtatadi. Ammo 20 – 25% gacha kontsentratsiyali 
glitserin eritmalarida mikroorganizmlar yaxshi rivojlanadi va glitserinni yaxshi 
bijg`itadi. Bunda trimetilenglikol’, akrolein, butil spirti, sut kislotasi, uglerod 
oksidi, vodorod va h. k. lar hosil bo`lishi mumkin.