Reja: Glitserin, uning fizikaviy xossalari

Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar

Reja:
1.Glitserin, uning fizikaviy xossalari.

2.Glitserinning kimyoviy xossalari.
3.Glitserinni sintez kilish usullari.
4.Yuqori molekulyar alifatik spirtlar. Alitsiklik spirtlar.
5.Aminospirtlar.
Tayanch so’z va iboralar: kristalizatsiyalanish, metil va etil efirlari, benzol, xloroform, kizel’gur, dinamit, glitseratlar, ketallar, atsetallar, akrolein, propilen, mumlar, alkogolyatlar, inozit, antipodlar, xolin, kolamin, sfingozin.

Glitserin, uning fizikaviy xossalari
Glitserin C₃H₈O₃ tarkibli uch atomli spirtdir. Soddalashtirilgan holda uning strukturasini quyidagicha ko`rsatish mumkin:
CH₂ OH – CHOH – CH₂ OH
Glitserinning taxminiy fazoviy konfiguratsiyasi quyidagicha (17-rasm):

17-rasm. Glitserin molekulasi strukturasining fazoviy tuzilishi sxemasi

Bunda C – C bog`lanish uzunligi 0,154 nm, eng chekkadagi uglerod atomlari orasidagi masofa 0,252 nm.

Glitserinning kristallizatsiyalanishi uchun optimal harorat -7⁰C hisoblanadi. Glitserin kristallari 17 – 20 ⁰C da suyuladi. Kimyoviy toza glitserin tiniq, rangsiz, quyuq suyuqlik. Ta`mi shirinroq. Glitserin juda ham gigroskopik va havodan 40%ga yaqin namlikni yutishi mumkin. Suv bilan cheksiz nisbatlarda qo`shiladi va bunda aralashmaning qizishi va hajmining kamayishi kuzatiladi.
15 ⁰C da 100%-li glitserinning zichligi 1265,57 kg/m³. 15-30 ⁰C intervalda haroratning har 1 ⁰C ga o`zgarishi glitserin zichligining 6,7 kg/m<sup>3</sup> ga o`zgarishiga olib keladi.
Glitserin metil va etil efirlari bilan aralashadi, atsetonda, xloroform – metanol (1:1), spirt – dietil efir (2:1) aralashmalarida eriydi.
Ko`pgina noorganik moddalar – KOH, Na Cl, Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, Ca(OH)<sub>2</sub>, og`ir metallar tuzi va h. k. lar glitserinda eriydi.
Glitserinda normal atmosfera bosimi sharoitida turli gazlar turli miqdorda erishi mumkin. Bu glitserinning kontsentratsiyasi va haroratiga bog`liq. Gazlarning maksimal eruvchanligi glitserinning 80%-li suvli eritmasida kuzatiladi.
Glitserinda qator organik moddalar, yuqori haroratda esa shu jumladan yog` kislotalari va glitseridlar ham eriydi. Bunday eritmalar sovutilganda ulardagi glitseridlar deyarli to`la ajralib chiqadi, yog` kislotalari esa molekulyar massasiga bog`liq ravishda juda kam miqdorda erigan holda ham qolishi mumkin.
Glitserinning suvli eritmalari sovutilganda 0 <sup>0</sup>C dan past haroratda muzlaydi. Bunday eritmalarning muzlash harorati ularning kontsentratsiyasiga bog`liq. Glitserining 66,7%- li eritmasi eng past muzlash haroratiga (-46,5 ⁰C) ega.
Toza glitserin odatda 150-160 ⁰Cda qizdirilganda asta –sekinlik bilan bug`lana boshlaydi. Agar glitserin yoqilsa, u dudlamaydigan alanga bo`lib yonadi. Glitserinning alangalanish harorati 187 ⁰C, o`z-o`zidan alangalanish harorati esa 393 ⁰C. 28,75 ⁰C dan past haroratda toza glitserin bug`larining solishtirma bosimi (uprugost’ parov) nol’ga teng. Shu sababli xona harorati sharoitida glitserin bug`lanib uchib keta olmaydi.
Toza glitserin normal atmosfera bosimi sharoitida 290 ⁰C harorat ostida qaynab, parchalanmasdan haydalishi mumkin. Ammo glitserinda mineral moddalar aralashmasi bo`lsa, bu haydash davomida glitserinning ma`lum darajada parchalanishiga sabab bo`la oladi.
Glitserinning distillangan suvdagi eritmalari nisbatan pastroq haroratlarda qaynaydi. Qaynash haroratiga qarab, ma`lum ma`lumotnomalar asosida eritmaning kontsentratsiyasini aniqlash mumkin.
Glitserinning suvli eritmalari bug`latilganda uning ma`lum qismi suv bilan birga bug`lanadi. Glitserinning suvli eritmalarini 100 ⁰C da bug`latilganda bug` tarkibidagi glitserin miqdori quyidagi ko`rsatgichlar orqali xarakterlanadi (% hisobida):
Eritmada……………….75 80 85 90 95 100
Bug`larda………………0,2 0,3 0,4 0,55 0,85 1,7