I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Ijobiy tashqi ta’sirlar 

Muvozanat 

Maqbul holat 

Tashqi 

xarajat 

Taklif  

(xususiy xarajat) 

Talab  

(xususiy qiymat) 

Alyuminiy miqdori 

Alyuminiy 

bahosi 

Ijtimoiy xarajat (xususiy 

xarajat va tashqi xarajat) 

Ifloslanish va ijtimoiy maqbul 

holat 

 

Salbiy tashqi ta’sir, masalan 

ifloslanish, bo’lganda, tovarlar 

ijtmoiy xarajati xususiy 

xarajatdan oshib ketadi. Shuning 

uchun, optimal miqdor Q

MAQBUL

, 

muvozanat miqdor Q

BOZOR

 dan 

past. 

BOZOR 

MAQBUL 

Rasm 

---

 

382 

Ba’zi faoliyatlar uchinchi shaxslarga ham harajatlar joriy qilsa ham, boshqalar 

bundan  foyda  olishadi.  Masalan,  ta’limni  olaylik.  Aksariyat  hollarda,  ta’lim 

foydasi  xususiydir:  ta’lim  iste’molchisi  yaxshi  ishchi  bo`lib  yetishadi  va  shuning 

bilan yuqori maosh sifatida foyda oladi. Ammo ushbu xususiy foydadan tashqari, 

ta’lim  ijobiy  tashqi  ta’sir  hosil  qiladi.  Ulardan  biri  shuki,  yaxshi  ta’lim  olgan 

odamlar ko`proq biladigan saylovchilar bo`lishadi, bu esa hamma uchun yaxshiroq 

hukumat  bo`lishini  anglatadi.  Yana  bir  tashqi  ta’siri  shuki,  ko`proq  ta’lim  olgan 

aholi past jinoyat darajasini anglatadi. Uchinchi tashqi ta’siri shuki, ko`proq ta’lim 

olgan  aholi  texnologik  rivojlanishni  va  tarqalishini  ta’minlaydi,  bu  esa  hamma 

uchun  samaradorlik  va  yuqori  maoshga  olib  keladi.  Ushbu  uchta  ijobiy  ta’shqi 

ta’sir sabab, odamlar ko`proq ta’lim olgan qo`shnilari bor bo`lishini xohlaydi. 

Ijobiy  ta’shqi  ta’sirlar  tahlili  salbiy  ta’shqi  ta’sirlar  tahliliga  o`xshaydi.  3-

rasmda ko`ringanidek, talab chizig`i jamiyat uchun tovar qiymatini aks ettirmaydi. 

Ijtimoiy qiymat xususiy qiymatdan yuqori bo`gani sababli, ijtimoiy qiymat chizig`i 

talab chizig`idan yuqori bo`ladi. Maqbul miqdor ijtimoiy qiymat va taklif chizig`i 

(harajat)  kesishgan  nuqtada  bo`ladi.  Shunday  ekan,  ijtimoiy  maqbul  qiymat 

xususiy bozor aniqlagan miqdordan yuqori bo`ladi.  

Yana bir marta, hukumat bozor ishtirokchilarini tashqi ta’sirni o`zlashtirishiga 

undab  bozor  muvaffaqiyatsizligini  to`g`riirlashi  mumkin.  Ijobiy  tashqi  ta’sirlar 

holatidagi  to`g`ri  javob,  xuddi  salbiy  tashqi  ta’sirlar  holatining  teskarisi  bo`ladi. 

Bozor muvozanatini ijtimoiy  maqbul darajaga yaqinlashtirish uchun, ijobiy tashqi 

ta’sir subsidiya   kiritishni   talab  qiladi.  Aslida   ham,   bu   hukumatni amaldagi 

siyosatining  o`zginasi:  ta’lim  davlat  maktablari  va  hukumat  grantlari  asosida 

subsidiya bilan ta’minlanadi. 

Xulosa  qilish  uchun:  salbiy  tashqi  ta’sirlar  bozorlarni  ijtimoiy  zaruriyatdan 

ko`proq  miqdorda  ishlab  chiqarishga  undaydi.  Ijobiy  tashqi  ta’sirlar  bozorlarni 

ijtimoiy zaruriyatdan kamroq miqdorda ishlab chiqarishga undaydi. Bu muammoni 

yechish uchun, hukumat salbiy tashqi ta’sirli tovarlarga soliq solish va ijobiy tashqi 

ta’sirli  tovarlarga  subsidiya  berish  orqali  tashqi  ta’sirlarning  o`zlashtirilishiga 

erishadi. 

---

 

383