I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

2.4. Odamlar rag`batlarga ta’sirchandirlar 

 

Rag`batlantirish  bu  insonni  kelajakda  jazo  yoki  mukofot  olishga  undovchi 

xatti-harakatidir. Chunki, oqil odamlar foyda va xarajatlarni solishtirib qaror qabul 

qilishadi  va  ular  rag’batlantirishlarga  ta’sirchandirlar.  Mikroiqtisodiyotni 

o`rganishda  bu  rag’batlar  markaziy  rol  o`ynaydi.  Bir  iqtisodchi  o`z  taxminlarida 

juda  uzoqqa  ketdi  va  bularni  umumlashtirib  oddiygina:  “odamlar  rag`batlarga 

ta’sirchandirlar. Izohga hojat yo`qdir” degan ekan. 

 

Bozorlar  ishlashini  tahlil  qilishda  rag`batlantirishlar  qay  darajada  muhim 

ahamiyatga  ega.  Misol  uchun,  olma  narxini  oshishi  natijasida  odamlar  kamroq 

olma  yeyishga  qaror  qabul  qilishadi.  Shu  bilan  birga,  olmazor  egalari  ko`proq 

ishchilar  yollashga  va  yana  olma  yetishtirishga  qaror  qabul  qiladilar.  Boshqacha 

qilib  aytganda,  bozorda  yuqori  narx  xaridorlar  iste’moli  hajmini  kamaytiradi  va 

sotuvchilarni  rag`batlantirib  yanada  ko`proq  miqdorda  ishlab  chiqishga  undaydi. 

Narxlarni  iste’molchilar  va  ishlab  chuiqaruvchilar  xatti-harakatiga  ta’siri  bozor 

iqtisodiyoti noyob resurslarini ajratishida muhim ahamyat kasb etadi. 

 

Avtomobillarda  xavfsizlik  kamarlari  qonuni  qay  darajada  natija  berdi?  

Natijalar  to`g`ridan  to`g`ri  aniqdir:  qachonki  shaxs  kamarni  taqsa,  baxtsizlik 

paytida omon qolish darajasi ko`payadi. Lekin bu imtiyozlarni oxiri emas, chunki 

qonun ham o`zgarishni rag`batlantiruvchi xatti - harakatdir. Haydovchilarning xatti 

-  harakatiga  mos  tezligi  ularning  mashinaga  munosabatini  ko`rsatadi.  Sekin  va 

ehtiyotkorlik  bilan  haydash  qimmatga  tushadi,  chunki  u  haydovchining  vaqti  va 

energiyani  ko`p  ketishiga  sabab  bo`ladi.  Ehtiyotkorlik  bilan  mashina  haydashga 

qaror  qilishni  oqil  odamlar  chekli  xarajatlarni  mashina  haydashni  xavfsizligidan 

foydani  solishtirish  chegarasi  bebaholigini  ko`radi.  Natijada  ular  sekinroq 

haydashadi  va  e’tiborliroq  bo`lib  xavfsizlikning  kuchayishi  foydasi  oshadi. 

Masalan, qachonki yo`llar muz bilan qoplangan bo`lsa, yo`llar ochiq va tiniqligiga 

qaraganda odamlar mashinalarni diqqatliroq va sekinroq haydashadi. 

Keling  xavfsizlik  kamari  bo`yicha  qonun  natijasida  haydovchi  xarajatlari-

foydasi  qanchalik  o`zgarishini  ko`rib  chiqaylik.  Xavfsizlik  kamarlari  baxtsiz 

hodisaga  qaraganda  ancha  foydalidir,  chunki  ular  jarohat  yoki  o`lim  xavfini 

---

 

24 

kamaytiradi. Boshqacha so`zlar bilan aytganda xavfsizlik kamarlari sekin yurish va 

ehtiyotkorroq  bo`lib  haydashning  foydasini  kamaytiradi.  Odamlar  kamar  taqib 

yurishga  mas’uldir,  ular  kam  diqqatlik  va  tezroq  haydash  natijasida  yo`l 

sharoitlarini  yaxshilaydilar.  Shunday  qilib,  xavfsizlik  kamarlari  qonunan  baxtsiz 

hodisalar  sonini  kamaytiradi,  xavfsiz  mashina  haydashni  kamaytirish  natijasida 

ko`proq  piyodalarda  (farqli  o`laroq  balki  haydovchilarda  ham)  hech  qanday 

qo`shimcha himoya afzalligi bo`lmaydi.