I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

2.5. Savdo hammaga foydali

 

va bozorlar odatda iqtisodiy faoliyatni tashkil 

etishda yaxshi bir yo`ldir 

 

 

Savdoni  oilangizga  qay  darajada  ta’sir  etishini  ko`rib  chiqaylik.  Oila 

a’zolaringizdan  biri  ish  qidirganda,  u  boshqa  ish  qidirayotgan  oila  a’zolari  bilan 

musobaqalashadi.  Oilalar  ham  ular  xaridga  borganlarida  bir  birlari  bilan 

musobaqalashadilar, chunki har bir oila eng yaxshi tovarni va eng past narxda sotib 

olishni  xohlashadi.  Iqtisodiyotda  har  bir  oila  boshqalari  bilan  kim  o`zdiga 

o`ynaydi.  

Bu  raqobatlarga  qaramasdan,  sizning  oilangiz  boshqa  oilalardan  ajralishi 

yaxshi  bo`lmaydi.  Agar  shunday  bo`lsa,  sizning  oilangiz  o`zining  shaxsiy 

mahsulotini  o`sishiga  zaruriyat  sezadi,  o`zining  shaxsiy  kiyim  -  kechagini  ishlab 

chiqaradi va o`zining uyini quradi. Aniqlanishicha, sizning oilangiz boshqalar bilan 

savdo qilishda o`zining qobilyatini oshiradi. Savdo har bir odamni o`z faoliyatini u 

yaxshiroq  bajarishi  uchun  qishloq  xo`jaligi,  tikuvchilik  yoki  uy  binolari  qurish 

kabilarga  ixtisoslashuviga  imkon  beradi.  Boshqalar  bilan  savdo  qilish  odamlarni 

tovarlar  va  xizmatlarni  past  narxlarda  turli  -  tumanini  sotib  olishlariga  imkon 

beradi. 

 

Birinchi  qarashda  bozor  iqtisodiyotini  muvaffaqiyati  ajoyib  bo`ladi.  Bozor 

iqtisodiyotida  hech  kim  bir  butun  jamiyat  iqtisodiy  faravonligini  tashkil  eta 

olmaydi.  Bepul  bozorlar  ko`pgina  sotuvchilar  va  xaridorlarning  tovar  hamda 

xizmatlarini  o`z  ichiga  oladi  va  ularning  hammasida  birinchi  navbatda  o`z 

faravonligi  manfaatlari  turadi.  Garchi  shunday  bo`lsada,  markazlashtirilmagan 

---

 

25 

qaror  xudbinlarcha  hal  etilgan,  bozor  iqtisodiyoti  iqtisodiy  faolyatni  samarali 

tashkil etadi va umumiy iqtisodiy faravonlikka olib keladi.  Shu o`rinda iqtisodchi 

Adam  Smith  tomonidan  1776-yilda  yaratilgan  millatlar  boyligi  deb  atalgan  bir 

kitob  butun  iqtisodiyotning  eng  mashhur  kuzatishlarini  qildi:  uy  xo`jlaiklari  va 

firmalar  bozor  faoliyatiga  o`zaro  ta’sir  qilib,  “ko`rinmas  qo`l”  bozor  ishlab 

chiqarishini  istalgan  paytda  hujumda  bo`lishini  ta’kidlaydi.  Bu  kitobning 

maqsadlaridan  biri  ko`rinmas  qo`l  sehrini  qay  darajada  ishlashini  tushuntirishdir. 

Iqtisodiyotni  o`rganganingizdek  narxlarni  vosita  ekanligini  o`rganib,  ko`rinmas 

qo`l g`oyasini iqtisodiy faoliyatga yo`naltirilganligini topasiz. Har qanday bozorda 

narx  belgilashda  talab  qilish  qanchaligiga  qarab  sotuvchilar  xaridorlarga  narx 

darajasini  belgilaydilar.  Bu  qarorning  natijasida  sotuvchilar  va  xaridorlar  har 

ikkalasi jamiyat uchun yaxshi bo`lgan qiymat bozor narxini belgilaydilar. Smitning 

buyuk  tushunchalaridan  biri  narx  darajalarini  moslashtirish  va  inviduval 

sotuvchilar  va  xaridorlarni  butun  jamiyat  faravonligini  maksimallashtirishga 

erishtirish  edi.  Smitni  tushunishni  muhim  oqibati  bor:  hukumat  talab  va  taklif 

tabiiy narxlariga qachonki to`sqinlik qilsa, uy xo`jaliklari va firmalar ehtiyotkorlik 

bilan iqtisodiyotni muvoffiqlashtirishga yechimlar topadilar. Bu oqibatlar resurslar 

orqali  soliqlar  salbiy  taqsimlanishiga  sabab  bo`lib,  ular  narxlar  va  uy  xo`jlaiklari 

hamda firmalarning qarorlariga salbiy ta’sir qiladi.