I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Yangiliklar 

---

 

26 

Fermer,  agar  uning  hosili  o`g`irlangan  bo`lsa,  oziq  -  ovqat  yetistirgan 

bo`lmaydi; agar mijozlar restoranni tark etishidan oldin haqini to`lamasa, restoran 

xizmat  ko`rsatmaydi,  va  agar  ko`p  imkoniyatli  iste’molchilar  sotib  olishdan 

qochib,  noqonuniy  nusxalarini  yaratishsa,  musiqa  kompaniyalari  DVD  disklarini 

ishlab  chiqarmaydi.  Bizning  hammamiz  tayinlagan  hukumat  politsiya  va  sudga 

tayanib,  bizning  ishlab  chiqarish  huquqlarimizni,  va  ko`rinmas  qo`l  bizning 

faoliyatimizni hayotga tadbiq etish huquqlarimizni ta`minlaydi.  

Shu  bilan  birga  hukumatga  muhtoj  bo`lishimizning  yana  bir  sababi  bor: 

Ko`rinmas  qo`l  kuchli,  ammo  u  qudratli  emas.  Hukumat  aralashishi  uchun  ikki 

asosiy sabab bor: odamlarni tengligini ta`minlash va iqtisodiyotda resurs ajratishni 

o`zgarishlari.  Bu  samaradorlik  yoki  tenglikni  oshirish  maqsadida  qilinadi. 

O`shanda  ko`pchilik  siyosatlar  iqtisodiy  qismni  bir  nechta  bo`laklarga  yanada 

maydalashi  nazarda  tutilgan.  Keling  birinchi  samaradorlik  muaommosini  ko`rib 

chiqaylik.  Garchi  ko`rinmas  qo`l  odatda  bozorlarda  iqtisodiy  bo`lakni 

maksimallshtirish  resurslariga  ajratsada,  har  doim  ham  bu  sabab  bo`lavermaydi. 

Iqtisodchilar  bozor  inqirozi  atamasidan  foydalanib  bozorda  uning  shaxsiy 

resurslarini  ajratish  samaradorligida  muvaffaqiyatsizlikka  uchraydilar.  Ko`rib 

turganimizdek,  bozor  inqiroziga  tashqi  ta’sir  bu  bir  shaxsning  yaxshi  yashashga 

harakati ta’siri, ehtimol sabablardan biri bo`ladi. Ifloslanish klassik misol sifatida 

ta’kidlanadi. Boshqa sabab, bozor muvaffaqiyatsizlikka uchrashi natijasida ehtimol 

bozor kuchsizlanadi, bir shaxsning (yoki kichik guruhning) bozor narxiga ta’siriga 

kuchli,   misol uchun,  agar shaharchada  har  bir  odam  suvga  muhtoj  bo`lsa, ammo 

faqat bittagina buloq bo`lsa, o`sha buloq egasi faqat bir bor raqobat bilan o`z o`zini 

qiziqtirgan  ko`rinmas  qo`lni  saqlab  keladi.  Puxta  o`ylangan  davlat  siyosati 

iqtisodiy samaradorligiga bozorning zaifligi sabab bo`ladi.  

Endi  tenglik  maqsadini  muhokama  qilaylik.  Qachonki,  ko`rinmas  qo`l 

samara  natijalari  bilan  birga  kelsa,  bunda  iqtisodiy  faravonlikda  sezilarli  farqlar 

bo`lishi  mumkin.  Bozor  iqtisodiyoti  ishlab  chiqarish, odamlarni  qobilyatiga  ko`ra 

yoki  boshqa  odamlar  uchun  to`lashga  tayyorlari  ham  bor.  Dunyoning  eng  yaxshi 

basketbol  o`yinchisi  dunyoning  eng  yaxshi  shaxmat  o`yinchisiga  qaraganda 

---

 

27 

ko`proq pul topadi, chunki odamlar shaxmatga qaraganda basketbolga ko`proq pul 

to`lab  ko`rishdan  rohatlanishadi.    Ko`rinmas  qo`l  har  bir  odamni  yetarlicha  oziq 

ovqat, kiyim kechak va yetarli tabiiy xizmat bilan ta`minlay olmaydi. Bu tengsizlik 

siyosiy  falsafaga  bog`liq  holda  hukumat  aralashuvini  ta’kidlaydi.  Amalyotda 

ko`plab  hukumat  siyosati  davlat  solig`i  va  ijtimoiy  xavfsizligiga  o`xshab 

iqtisodiyotni yaxshilanishi uchun yanada adolatli taqsimlashga erishishni  

maqsad qiladi. 

Ba’zida davlat bozor natijalaridan ko`ra ijobiy o`zgarishlarga ega bo`lishi, uni 

har doim shunday bo`lishini anglatmaydi. Ijtimoiy siyosat o`z-o`zidan emas, balki 

mukammallikdan uzoq bo`lgan siyosiy jarayon orqali hosil bo`ladi. Ba’zida siyosat 

siyosiy  qudratga  ega  bo`ish  maqsadida  oddiy  tarzda  loyihalanadi.  Ba’zida  ular 

yaxshi  xabardor  bo`lmagan  yetakchilar  tomonidan  hosil  qilinadi.  Iqtisodiyotni 

o`qir ekansiz, siz davlat qudratli siyosatga ega bo`lganini baholay olasiz, chunki u 

samaradorlik va tenglik bo`lmagan vaqtda ham uni bor deya ta’rif eta oladi. 

Iqtisodiyotning  qolgan  uchta  tamoyillari  ko`proq  makroiqtisodiyotga  xos 

bo`lib,  ularda