I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

Raqobat nima? 

 

Muzqaymoq  savdosi,  iqtisodiyotdagi  ko`pchilik  bozorlarga  o`xshab,  yuqori 

raqobat  qobiliyatiga  ega.  Har  bir  xaridor  bir  necha  sotuvchilar  ichidan  tanlash 

mumkinligini  biladi  va  har  bir  sotuvchi  uning  mahsuloti  boshqa  sotuvchilarning 

mahsulotlari bilan bir xilligini anglaydi. Natijada, har bir muzqaymoq narxi va soni 

birgina  xaridor  yoki  sotuvchi  bilan  aniqlanmaydi.  Aksincha,  har  bir  muzqaymoq 

narxi va soni barcha sotuvchilar va xaridorlarning o`zaro ta’siri bilan aniqlanadi.  

Iqtisodchilar  raqobatdosh  bozor  iborasini  o`zida  ko`plab  sotuvchi  va  

xaridorlarni  jamlagan  bozorni  tavsif etish uchun 

ishlatadilar.  Har  bir  sotuvchining  narx  bilan  nazorat  qilishi  cheklangan,    chunki  

boshqa  sotuvchilar  ham  shunga  o`xshash 

bo`lgan  mahsulot  bilan  savdo  qilishadi.  Sotuvchida  narxni  pasaytirishga  asosli 

sabab  yo`q,  ammo  u  kishi  narxni  birdan  ko`tarsa,  xaridorlar  mahsulotni  boshqa 

joyda  xarid  qiladilar.  Taqqoslab  aytganda,  biron  bir  xaridor  narxga  o`z  ta’sirini 

ko`rsata olmaydi, chunki ulardan har biri arzimas sonda mahsulotni xarid qiladi.  

---

 

31 

Bu bobda biz shartli ravishda barcha bozorlarni raqobatdosh deb hisoblaymiz. 

Bu  yuqori  shaklga  erishish  uchun  bozor  ikkita  xususiyatga  ega  bo`lishi  kerak:  1) 

savdoga  taklif  qilingan  mahsulotlar  bir  xil  bo`lishi  shart;  2)  sotuvchi  va 

xaridorlarni soni  shunchalik  ko`p bo`lishi  kerakki, ular narxga  hech  qanday  ta’sir 

ko`rsatishlari kerak emas. Har bir sotuvchi va xaridor mutlaqo raqobatdosh bozor 

o`rnatgan  narxni  qabul  qilishga  majbur  bo`lgani  uchun,  ular  narxga  o`z  ta’sirini 

ko`rsatmaydigan,  iqtisodiyot  sub’ektlari  deb  ko`riladi.  Bozor  narxiga  xaridorlar 

xohlagan narsasini sotib oladilar, sotuvchilar esa xohlagan narsasini sotadilar. 

Ba’zi  bir  bozorlarni  mutlaqo  raqobatdosh  deb  hisoblash  maqsadga 

muvofiqdir.  Masalan,  bozorda  minglab  bug’doy  sotuvchilari  va  uning  minglab 

xaridorlari  mavjud.  Ular  jiddiy  ravishda  narxga  o`z  ta’sirini  ko`rsatmasligini 

hisobga  olgan  holda,  bozorning  har  bir  ishtirokchisi  narxni  qanday  bo`lsa 

shundayligicha qabul qilishga majbur. 

Ammo,  barcha  tovar  va  xizmatlar  ham  raqobatdosh  bozor  sharoitda 

sotilmaydi.  Ba’zi  bozorlarda  faqat  bitta  sotuvchi  mavjud  va  u  narxni  aniqlaydi. 

Bunday sotuvchi monopolist deb nomlanadi. Misol uchun, sizning mahalliy kabel 

telekompaniyasi  monopolist  bo`lishi  mumkin.  Sizning  shahringizda  istiqomat 

qiluvchilar  shu  xizmatni  taqdim  qiladigan  faqat  bitta  kabel  telekompaniyasi 

mavjud  bo`lgani  uchun  uni  tanlashlari  mumkin.  Lekin  boshqa  bozorlar  mutlaqo 

raqobatdosh bozor va monopoliya orasida joylashgan. 

Dunyo bozorlari ko`p ko`rinishga ega bo`lganiga qaramay, barcha bozorlarni 

mutlaqo  raqobatdosh  bozor  deb  hisoblash  qulay  soddalashtirishdir.  Mutlaqo 

raqobatdosh bozorni tahlil qilish osondir, chunki uning har bir ishtirokchisi bozor 

sharoitida  narxni  qanday  shakllashtirsa,  shunday  qabul  qiladi.  Shuni  aytib  o`tish 

lozimki, har bir bozorni qaysidir ma’noda raqobatdosh deb hisoblasa bo`ladi, shu 

yo`lda biz mutlaqo raqobat sharoitida talab va taklifni  o`rganishdan kelib chiqqan 

xulosalarni murakkabroq bozorlarga ham qo`llashimiz mumkin.