I – kimyodan asosiy tushunchalar

I) Suvda eriydigan asoslarning olinishi.
1) Aktiv metallarga suvni ta’sir ettirib
Na + H₂O → NaOH + H₂ K + H₂O → KOH + H₂
2) Aktiv metallarning oksidlariga suvni ta’sir ettirib
Na₂O + H₂O → NaOH K₂O + H₂O → KOH
3) Aktiv metallarning gidridlariga suvni ta’sir ettirib
NaH + H₂O → NaOH + H₂ KH + H₂O → KOH + H₂
II) Suvda erimaydigan va amfoter asoslarning olinishi:
1) Metallarning tuzlariga ishqorlarni ta’sir ettirib.
CuSO₄ + KOH → K₂SO₄ + Cu(OH)₂ MnCl₂ + KOH → KCl + Mg(OH)₂


ASOSLARNING XOSSALARI.


Fizik xossalari – asoslar turli ranga ega bo’ladi.
M; KOH,NaOH,Ca(OH)₂ – oq rangli Ni(OH)₂ – yashil rangli Fe(OH)₃ – qo’ng’ir rangli
Cu(OH)₂ – havorang rangli CuOH – sariq rangli.
Kimyoviy hossalari.
1) Asoslarga kislotalarning ta’siri:
NaOH + HCl → NaCl + H₂O KOH + HCl → KCl + H₂O
2) Asoslarga kislotali oksidlarning ta’siri:
NaOH + Cl₂O → NaClO + H₂O KOH + P₂O₅ → K₃PO₄ + H₂O
3) Amfoter asoslarga kislota va ishqorlarning tasiri:
Be(OH)₂ +HCl → BeCl₂ + H₂O Zn(OH)₂ + HCl → ZnCl₂ + H₂O
Al(OH)₃ +HCl → AlCl₃ + H₂O Cr(OH)₃ + HCl → CrCl₃ + H₂O
4) ishqorlar tuzlar bilan reaksiyaga kirishib yangi tuz va yangi asos hosil qiladi.(sharoitga qarab o’rta yoki asosli tuz hosil qiladi)
a) ishqor ko’p bo’lsa o’rta tuz hosil bo’ladi.
M; CuCl₂ + NaOH → Cu(OH)₂ + NaCl NiCl₂ + KOH → Ni(OH)₂ + KCl
b) ishqor kam bo’lsa asosli va o’rta tuz hosil bo’ladi.
M; AlCl₃ + KOH → Al(OH)Cl₂ + KCl Fe₂(SO₄)₃ + NaOH → (Fe(OH))₂SO₄ + Na₂SO₄
5) asoslar qizdirilganda metal oksid va suv hosil qiladi.
M; Fe(OH)₃ → Fe₂O₃ + H₂O Cu(OH)₂ → CuO + H₂O Cr(OH)₃ → Cr₂O₃ + H₂O


III-KISLOTALAR.


Kislotalar deb – tarkibida metal atomlarga alamshina oladigan vodorod ionlari hamda kislota qoldig’idan iborat murakkab moddalar kislotalar deyiladi.
Umumiy formulasi; H_nA bilan ifodalanadi.
Bu yerda; n-kislota qoldig’i valentligi A-kislota qoldig’i
KISLOTALANI SINFLANISHI.
I. Tarkibida kislorod bor yoki yo’qligiga ko’ra;
1) Kislorodli kilotalar – tarkibida kislorod bor kislotalar.
M; H₂SO₄, H₃PO₄, HNO₃
2) Kislorodsiz kislotalar – tarkibida kislorod bo’lmagan kislotalar;
M; HCl,HF,HBr,H₂S
II. Metallar bilan o’rin alamashinadiga vodorod atomlari soniga ko’ra;
1) bir negizli kislotalar – HCl,HNO₂,HNO₃HF,HMnO₄
2) ikki negizli kislotalar – H₂SO₄,H₂CO₃,H₂S
3) uch negizli kislotalar – H₃PO₄,H₃PO₃,H₃BO₃
4) ko’p negizli kislotalar – H₄P₂O₇
KISLOTALARNING OLINISHI.
1) Vodorodning oddiy moddalarga ta’sir ettirib
H₂ + S → H₂S H₂ + Se → H₂Se H₂ + Te → H₂Te H₂ + Cl₂→ HCl
2) Kislotali oksidlarga suvning ta’sir ettirib
B₂O₃ + H₂O → H₃BO₃ CO₂ + H₂O → H₂CO₃ N₂O₃ + H₂O → HNO₂ NO₂ + H₂O → HNO₃
3) Kuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalarni tasir ettirib
NaCl + H₂SO₄ →N₂SO₄ + HCl NaBr + H₂SO₄ → N₂SO₄ + HBr