7
Qaraqalpaqstannıń mádeniy turmısındaǵı eń úlken hádiyselerdiń biri 1926 jılı Tórtkúl
pedtexnikumında shólkemlestirilgen "Tań nurı" háweskerlerkrujogi boldı. Krujoktıń basshısı
dáslep Zarif Qasımov, al keyninen Á.Ótepov boldı. Repertuarı kóbinese qaraqalpaq
jazıwshılarınıń, krujok qatnasıwshılarınıń ózleriniń shıǵarmaları. folklorlıq shıǵarmalardan
ibarat edi: bular pesalar. xalıq qosıqları. inscenirovkalar, kishkene bir aktlı pesalar edi.
1928-jıldan baslap "Tań nurı" truppası Á.Ótepovtıń basshılıǵı astında miynetkeshlerge
pulsız spektakller, koncertler qoyıp berdi. 1929-30 jıllarda dramkrujoklardıń tarawı keńeydi. Al
1930 jıldıń dekabrinde "Tań nurı" krujoginiń tiykarında birinshi qaraqalpaq mámleketlik teatrı
dúzildi. Dramaturgiyanıń, dramkrujoklardıń hám teatrdıń payda bolıwı úlken jámiyetlik
áhmiyetke iye boldı. Olar sol dáwir siyasatın turmısqa asırıwǵa járdem berdi, massanı
tárbiyalawda áhmiyetli rol oynadı, qaraqalpaq xalqınıń mádeniyatınıń óskeninen derek berdi.
Qaraqalpaq dramaturgiyasınıń tiykarın salıwshılır S.Májitov, Q. Áwezov, Á.Ótepovlar
boldı. 20-jıllardıń ortalarında S.Májitovtıń "Ernazar alakóz", "Atalıq", "Jigit boldıq",
Q.Áwezovtıń "Tilek jolında" pesaları jazıldı. Sonday-aq A.Matyakubov, Q.Ermanov h.t.b.lar
pesalar jazdı. S.Májitovtıń eki seriyalı "Ernazar alakóz" (1855-56 jıllardaǵı Xiywa xanına qarsı
kóterilistiń basshısı haqqında), Q.Áwezovtıń "Tilek jolında" (qaraqalpaq miynetkeshleriniń
1916-17 jıllardaǵı patsha ústemligine qarsı gúresi haqqında) 20-jıllardıń ekinshi yarımında
xalıqtıń qızıqsınıp koretuǵın pesalarınan edi.
Qaraqalpaq dramaturgiyasının baslawshılarınıń biri, belgili dramaturg. jazıwshı hám
akter Á.Ótepov edi. 1922 jıldan 1934 jılǵa shekem Á.Ótepov tárepinen kóplegen pesalar,
inscenirovkalar jazıldı: qaraqalpaq qızlarınıń táǵdiri tuwralı "Teńin tapqan qız",
revolyuciya
aldındaǵı qaraqalpaqlardıń turmısı tuwralı "Ashlıq zarı". kolxoz qurılısına kesent keltiriwshilerdi
áshkaralawshı "Toǵız júz gramm", "Seytmurat jalqaw", jámiyetlik wazıypanı atqarıwdan
ishiwshilikti jaqsı kóretuǵın, jeke basınıń keypi-sapa isleri menen shuǵıllanatuǵınlardı sóz
etetuǵın "Odekolon", "Boyawshı wákil", "Áne qalas". "Eki baslı suw qabaq", "Gúman" pesaların
dóretti.
Sol dáwirdegi eń jaqsı pesalardıń biri-Á.Ótepovtıń "Teńin tapqan qız"(1926-27) pesası
boldı. nadan, aqmaq bay Sháleke ekinshi hayal almaqshı boladı. Ol jarlı balıqshı Sultamurattıń
jas qızın ayttırıp jawshı jiberedi. Sultamurattıń hayalı Maryam buǵan karsı turadı, biraq
keyninen olar ǵarrı bayga qızın beriwge kelisim beredi. Qız buǵan qattı qıynaladı. Uzatar
waqtında qız ushın azaplı bolǵan nekeden onıń súyiklisi Sálmen qutqaradı. Pesanıń akırında bay
jazalanıp, jaslar jeńiske erisedi. Pesanıń qurılısı izbe-izligi menen ajıralıp turadı. avtordın
remarkaları,onıń saxna menen tanıslıǵınan derek beredi. onıń pesanı saxnalıq háreketlerdiń
ózgesheligin esapqa alıp jazganlıǵı seziledi. Pesa ózi dóregen dáwirdiń jetiskenligi hám 20-
jıllardıń aqırı hám 30-jıllardıń baslarındaǵı eń jaqsı realistlik shıǵarma úlgileriniń biri boldı. Bul
pesa óziniń kóp ǵana komikalıq elementleri menen ádebiyatımızda komediyanıń rawajlanıwına
tiykar saldı. Avtordın konflikt qura biliwi. personajlar tilinde individuallastırıwı, tiliniń
xalıqshıllıǵı, naqıl-maqallardan kóplep paydalanıwı, turmıstı biliwi Ótepovtıń tek ǵana
qaraqalpaq dramaturgiyasına emes. al barlıq Orta Aziya xalıqları dramaturgiyasına tásirin
tiygizgen rus dramaturglerinen dramalıq shıǵarma dóretiw sheberligin úyrengenin kórsetedi. Á.
Ótepovtıń "Áne qalas" pesasınıń aqırı N.V.Gogoldiń "Revizor"ınıń finalın esletedi. Bul eliklew
bolsa da, burın dramaturgiyası bolmaǵan ádebiyatlar ushın xarakterli jaǵday edi.
Qaraqalpaq
dramaturgleriniń dáslep joqarı dramaturgiyalıq sheberlikke erisken ádebiyatlardan úyreniwi
zárúr edi. Sonlıqtan da rus, tatar, ózbek dramaturgiyası qaraqalpaq ádebiyatında bul janrdıń
dórewi hám qáliplesiwinde úlken áhmiyetke iye boldı. Folklordıń dramalıq tradiciyaları
